Gemeentepark Brasschaat eerste Vlaams erfgoedlandschap

Met de goedkeuring van het ruimtelijk uitvoeringsplan ‘Gemeentepark Centrum’ van Brasschaat zorgde de deputatie van de provincie Antwerpen voor een primeur. Het betekent immers dat het cultuurhistorisch en landschappelijk waardevol gemeentepark het eerste erfgoedlandschap in Vlaanderen wordt, aldus gedeputeerde Koen Helsen (Open Vld), bevoegd voor ruimtelijke ordening.

Ankerplaats wordt Erfgoedlandschap

Ankerplaatsen zijn de meest waardevolle landschappen in Vlaanderen. De aanduiding van de ankerplaatsen is de eerste stap in de bescherming als erfgoedlandschap. De aanduiding zelf gebeurt in twee fases: de voorlopige en de definitieve. Met de aanduiding worden de landschapswaarden en –kenmerken van het gebied geduid en beschreven.
De omzetting van een ankerplaats in een erfgoedlandschap gebeurt via een Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP). Zowel het Vlaams gewest, de provincie als een stad of gemeente kunnen zo een RUP opmaken, al naar gelang de taakstelling voor eenieder die bijvoorbeeld in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen of in een ander structuurplan is beschreven.

Sinds 2007 heeft de bevoegde Vlaamse minister Dirk Van Mechelen werk gemaakt van de aanduiding van de ankerplaatsen. Ondertussen zijn er meer dan 30 voorlopig of definitief aangeduid met een totale oppervlakte van 32.000 ha.

Schepen van ruimtelijke ordening Myriam Van Honsté van Brasschaat (Open Vld) zag al snel de mogelijkheden in van de aanduiding van de ankerplaats bij de eigen visievorming. De gemeente had immers grootse plannen met de omgeving rond het kasteel van Brasschaat en zijn omgeving. Dit domein is in het centrum van de gemeente gelegen en vervult er een belangrijke katalyserende functie, wat resulteert in een multifunctioneel gebruik. Het was al snel duidelijk dat er ook belangrijke erfgoedwaarden waren, maar voor de gemeente was het niet altijd even eenvoudig om die nu juist te gaan benoemen en er de gepaste beoordeling aan te geven. Daarom vroeg Brasschaat aan Dirk Van Mechelen om zo snel mogelijk werk te maken van de aanduiding van de ankerplaats ‘Peerdsbos en park van Brasschaat’, een ankerplaats die 314 ha groot is en zich uitstrekt over het grondgebied van Brasschaat en Schoten. Dirk Van Mechelen ging op deze vraag in, zodat de gemeente Brasschaat op basis van de beschreven erfgoedkenmerken de juiste en gedragen keuzes kon maken.

Belangrijk recreatieve functie

Het gemeentepark van Brasschaat vormt, samen met het Peerdsbos, het gezicht van de gemeente en beiden hebben bekendheid in de hele Antwerpse regio.

Vanuit landschappelijk oogpunt wordt dit erfgoedlandschap gekenmerkt door een complex van structuurrijke bossen. Er worden 4 deelgebieden onderscheiden: Peerdsbos, het compartimentenlandschap Melkerij, park en omgeving Hof ter List en park kasteel van Brasschaat.

De oudst gekende vermelding van Peerdsbos dateert van 1434 als onderdeel van veel grotere domein ‘Bremdonk’, sinds 1280 eigendom van het Antwerpse Sint-Elisabethgasthuis. Opvallend en dominerend in het Peerdsbos zijn de verschillende imposante dreven die de sterk in leeftijd en daarom ook in structuur variërende boscomplexen van elkaar scheiden. Kenmerkend is ook de aanwezigheid van veel bouwkundig erfgoed zoals de Sint-Antoniuskerk, de voormalige dekenij en het kasteel van Brasschaat, gebouwd naar Frans model en omgeven door een aangelegd park.

“Het RUP zorgt er onder andere voor dat er een gepaste landschappelijke integratie van de infrastructuur ten behoeve van recreatie zal worden gerealiseerd, onder andere door middel van een gepaste (her)inrichting van het gebied. Het sporthotel-jeugdverblijf, de zwembadfaciliteiten, het sportstadion en de velden van de baseball- en hockeyclub blijven behouden en worden geoptimaliseerd. Wij hebben er heel bewust voor gekozen om het erfgoed in het algemeen en het landschap in het bijzonder een belangrijke rol te laten spelen bij de uitwerking van onze visie voor dit centrumgebied. Uit het grote draagvlak voor dit RUP blijkt alvast dat dit een terechte keuze is geweest”, aldus schepen voor ruimtelijke ordening Myriam Van Honsté.

De erkenning als erfgoedlandschap maakt het nu mogelijk dat Brasschaat of de individuele eigenaars door de Vlaamse overheid financieel ondersteund worden wanneer zij onderhouds- of herstellingswerken uitvoeren die de intrinsieke erfgoedwaarden van dit gebied ten goede komen.

Bovendien stelt dit ruimtelijke uitvoeringsplan duidelijke randvoorwaarden bij nieuwe ingrepen en geeft een betere bescherming van de historisch waardevolle elementen die voor het voortbestaan van dit mooi gemeentepark van essentieel belang zijn” benadrukt gedeputeerde Koen Helsen.

“Het instrument ankerplaats/erfgoedlandschap loodste de zorg voor het erfgoed echt naar de 21e eeuw. We stappen daarbij een stuk af van de platgetreden paden en kiezen bewust voor een vernieuwde aanpak. De nagestreefde optimale wisselwerking tussen ruimtelijke ordening en de zorg voor het erfgoed is daarbij een feit. Vanuit ieders eigenheid en finaliteit wordt geopteerd voor een flexibel systeem op maat dat zorgt voor het behoud van het beheer van het erfgoed en tegelijkeertijd ook voldoende ruimte laat voor nieuwe ontwikkelingen op maat”, vervolledigt Dirk Van Mechelen.