Het stedelijk laboratorium Stadslab2050, waarin burgers, instellingen, bedrijven en overheidsdiensten samenwerken, zoekt naar mogelijkheden om van Antwerpen een duurzame stad te maken. Klimaatrobuuste daken zijn daarbij een mogelijkheid. Dit zijn daken die mee ingezet worden om de verwachte problemen van de klimaatverandering het hoofd te bieden. Op een klimaatrobuust aangelegd dak is er aandacht en ruimte voor hemelwaterbeheer, hittebestrijding en biodiversiteit.
“De aanleg van groendaken vormt een belangrijk onderdeel van het bredere Klimaatplan2030 dat we met de stad aan het schrijven zijn”, zegt schepen voor leefmilieu Tom Meeuws. “Groendaken maken als het ware deel uit van een stedelijk accupunctuurbeleid: door vele kleine speldenprikjes te geven, wordt het ganse lichaam opnieuw gezond. In de toekomst zullen we nog veel meer inzetten op maatregelen die de stad wapenen tegen klimaatverandering.”
In 2019 kregen vier daken, van eigenaars die al plannen hadden met hun dak, een intensieve begeleiding aangeboden door de stad om die plannen een niveau hoger te tillen. Investeringen in dakisolatie of klassieke groendaken werden in samenwerking met architecten, groendakspecialisten of ontwerpers van rekenmodellen, omgevormd tot echte klimaatrobuuste plannen. Deze daken moeten zo voorbeelden worden van hoe men in de stad met die bovenste, vaak onderbenutte laag van de gebouwen kan omgaan. De verhalen van de daken zijn hier te lezen.
Drie demonstratiedaken in opbouw
Drie eigenaars van grote daken krijgen nu, na een tweede oproep die specifiek peilde naar investeringsplannen, van de stad een investeringssubsidie van elk 25.000 euro toegekend. Daarmee kunnen ze een deel van de werken aan hun dak bekostigen. De daken zullen in ruil op regelmatige momenten opengesteld worden als demonstratiedak, zodat anderen inspiratie kunnen opdoen en leren van deze projecten voor hun eigen dakproject.Een klimaatrobuuste dakspeelplaats
Het eerste dak is de klimaatrobuuste dakspeelplaats die middelbare Steinerschool Hibernia gaat uitbouwen. De school ligt in een dichtbebouwde omgeving aan het Zuid. De voorbije 20 jaar genoten de leerlingen er al van een daktuin, maar wegens onderhoudswerken aan het dak en nieuwe isolatiewerken, moest die er even af.De nieuwe inrichting van de dakspeelplaats van de Hiberniaschool is nog ambitieuzer. Op een beperkte ruimte van 600 m² creëren ze de meest klimaatrobuuste dakspeelplaats van Antwerpen voor 200 leerlingen. In het plan is er een slimme combinatie van speelfuncties met natuurfuncties (waterbeheersing, biodiversiteit en microklimaat). Dankzij een polderdak-systeem zal het dak over de volledige oppervlakte van de speelplaats regenwater bergen, ook onder de stukken die verhard zijn. Bovenop deze waterbergende laag krijgt de speelplaats een multifunctionele inrichting: 30% van de totale ruimte wordt beplant, de rest is vrije bewegingsruimte voor de leerlingen. Door ook met verticaal groen te werken oogt de speelplaats veel groener.
Water oogsten bij de buren
Kinderdagverblijf Elief werkte plannen uit voor een natuurlijk koelend dak. In het kinderdagverblijf in oud-Berchem was het de voorbije zomermaanden te heet. Isolatie is één manier om hitte buiten te houden, Elief koos daarnaast voor een biodivers groendak in combinatie met energieopwekking door zonneboiler en zonnepanelen.
De diverse planten en grassen op dit dak zorgen er niet enkel voor dat het in de zomer koeler is door verdamping, ze bieden ook nestplekken aan vogels en andere dieren én zorgen ervoor dat de zonnepanelen niet te warm worden tijdens de zomermaanden. Dat laatste komt het rendement van die panelen ten goede. Op hun beurt bieden de panelen plek aan schaduwplanten, doen ze dienst als dauwvangers en bieden ze koelteplekken voor dieren.
Omdat het kinderdagverblijf ook regenwater hergebruikt voor de toiletten en wasmachines, moesten ze op zoek naar meer water dan dat er op hun dak valt. Ze gingen het gesprek aan met de buren en koppelden verschillende daken uit de omgeving door middel van buizen voor regenwater aan het dak van Elief. Zo heeft Elief voldoende water om ook de regenwaterput vol te krijgen voor hergebruik.
Gemeenschappelijke daktuin
De laatste subsidie gaat naar een Vereniging van Mede-eigenaren. Aan de Tabaksvest ontstaat er binnenkort een nieuwe gedeelde daktuin. Het dak is, zoals bij veel woningen in de stad, immers de enige buitenruimte op het volledig bebouwde perceel.Om dit dak te realiseren, komen verschillende uitdagingen samen: hoe binnen de strikte bouwregels het maximum aan vergroening voorzien en het dak ook nog toegankelijk maken. Tegen het einde van 2020 hopen de gebouweigenaars dankzij de premie van hun gedeelde groene oase te kunnen genieten te midden de stad. De lessen die uit dit project gehaald worden, zijn belangrijk voor andere appartementsgebouwen waar bewoners samen aan de slag kunnen om het gedeelde dak te vergroenen.
Stad doet kennis op en deelt ze met burgers
Uit het begeleidingstraject werd duidelijk dat er nog veel te weinig rekening gehouden wordt met de mogelijkheden van het dak, zowel bij nieuwbouw als bij grondige verbouwingen. De stad en de betrokken experten raden aan om al van bij het ontwerp hier naar te kijken zodat het dak ten volle kan benut worden. Een goed dakplan kost misschien wel wat geld, maar levert extra comfort als het gaat om hittebestrijding, biodiversiteit voor de bredere omgeving of buitenruimte. Momenteel worden er nog veel te vaak daken geïsoleerd op zo’n manier dat het aanleggen van een groendak of opwaarderen van het dak moeilijk wordt.Uit de voorstellen kwamen ook technieken naar voren die in het buitenland wel al getest werden of meer verspreid zijn, maar bij ons nog weinig navolging kennen. Er wordt bijvoorbeeld geëxperimenteerd met riet onderaan een groendak als substraat wat zowel qua gewicht als qua watertransport een gunstig effect zou hebben. Kinderdagverblijf Elief is zelfs een ‘Biosolar dak’ aan het uitwerken. Bij zo’n dak ligt de nadruk op het samenspel tussen groendak en zonnepanelen. Door te werken met steunen en verhoogde panelen, ontstaat er plek voor schaduwminnende soorten en wordt het groendak veel biodiverser.
Uit het traject blijkt verder dat een samenwerking met de buren soms voor mogelijkheden zorgt, zeker bij waterdaken, die als een spons traag water (en dus verkoeling) aan de omgeving afgeven of die een regenwaterbuffer zijn.
Op de website van Stadslab2050 kan iedereen inspiratie opdoen, maar de stad organiseert bijvoorbeeld ook de jaarlijkse kennisdag over daken, het tweejaarlijkse dakenfestival DAKkan en infosessies in het EcoHuis.
Zelf een dak verduurzamen
De stad ondersteunt al geruime tijd de aanleg van groendaken via een premiestelsel en verplichtingen in de bouwcode. Toch zijn de daken in de stad nog een weinig benutte laag. Grote dakoppervlakten van bedrijven en instellingen of aaneengesloten daken van bewoners hebben nog veel potentieel om te worden benut voor functies zoals energievoorziening, natuur, waterberging en gebruik (speelruimte, ontspanningsruimte, stadslandbouw, optopping - een extra verdiep of gebruiksruimte op het dak van een bouwblok/woning toevoegen). Daken kunnen zo mee een antwoord bieden op verschillende uitdagingen zoals groentekort, overbelasting riolen, verdichting...Wie met zijn eigen dak aan de slag wil kan terecht op www.antwerpen.be/daken voor meer info.
