In de praktijk blijkt het echter erg lastig om mensen te verleiden zuiniger met energie om te gaan. Diepgewortelde gedragspatronen zijn nagenoeg onwrikbaar, terwijl er een behoorlijke inspanning van de consument nodig is om de doelen voor energiebesparing te halen. Om deze reden is er met onderzoeksgeld uit Brussel, afkomstig uit het zogenoemde zevende kaderprogramma (KP7), een speciaal onderzoeksproject opgezet: Changing behaviour. Dit heeft als doel het gedrag van de Europese energiegebruiker de goede kant op te buigen, bijvoorbeeld met behulp van een nieuw te ontwerpen praktijkhandleiding (‘toolkit’). Deze handleiding wordt speciaal gemaakt voor managers van energiebesparingsprojecten die de lastige klus moeten klaren.
Demand Side Management Programmes
Julia Backhaus is een van de onderzoekers die namens ECN aan het project bijdraagt. Voordat ze bij ECN in dienst kwam volgde Backhaus een drie jarige interdisciplinaire Bachelor en een tweejarige master (Science & Technology Studies) aan de Universiteit Maastricht. Tijdens deze opleiding kwam ze in aanraking met uiteenlopende studierichtingen, zoals Wetenschapsfilosofie maar ook Techniek & Sociologie. “Ik vond die combinatie van disciplines erg interessant”, aldus Backhaus.
In Maastricht introduceerde haar professor de jonge onderzoekster aan Ruth Mourik van ECN Beleidsstudies. Vanaf januari 2009 stortte Backhaus zich volledig op Changing Behaviour. “Ik ben begonnen met een case study over bestaande ‘demand side management programmes’ (dsm; dit zijn programma’s die gericht zijn op het besparen van energie door consumenten) en nu ben ik als research partner betrokken bij een van de zes pilot-projecten waarin we onze uitkomsten testen.”
Ter ondersteuning van andere projecten maakten de Letse energiebespaarders thermografische foto's van woningen in Riga vóór en na renovatie. De warmte van de radiatoren onder de ramen is goed zichtbaar in de oude situatie.
Toolkit
Backhaus legt uit dat de toolkit, een van de sluitstukken van het project Changing Behaviour, zijn beslag krijgt als website, waarop uiteenlopende partijen die met energiebesparingsprogramma’s bezig zijn in een paar ‘muisklikken’ kunnen nazoeken hoe ze een besparingsproject het beste kunnen ontwerpen, implementeren en evalueren. Het is de bedoeling dat deze webapplicatie eind 2010 officieel wordt gelanceerd.
Om zeker te weten dat de adviezen van de toolkit wel effectief zijn, hebben de projectpartners sinds 2007 maar liefst honderd dsm-projecten bestudeerd, waarvan 27 diepgravend. Backhaus: “Er is heel nauwkeurig naar deze voorbeelden gekeken om te bepalen waarom ze succesvol waren of juist niet. Vervolgens zijn er vier workshops georganiseerd waarin diegenen die ervaring hebben met de implementatie van dsm-programma’s, hun vaardigheden nog eens langs de meetlat legden.”
Mix van wetenschap en dagelijkse praktijk
ECN is vanaf het begin (januari 2008) betrokken bij Changing Behaviour. Daarnaast zijn er nog twaalf andere partijen die deelnemen. Zij vormen een mooie mix tussen onderzoeksinstellingen, zoals ECN en het National Consumer Research Centre (Finland, tevens coördinator van het programma) en organisaties die besparingsprogramma’s uitvoeren in de praktijk zoals Manchester Knowledge Capital (VK) en de Duitse consumentenorganisatie VZ NRW.
Changing Behaviour is een project waarin wetenschap en praktijk elkaar ontmoeten, legt Backhaus uit. “Dat was voor ons wetenschappers af en toe wel even slikken. Wij zijn mensen die graag lezen en zaken rustig willen bestuderen, terwijl de collega’s van de praktijkorganisaties overal het liefst zo veel mogelijk haast mee maken. En in hun terugkoppeling zijn ze soms spijkerhard”, aldus Backhaus, die het project wel als zeer leerzaam ervaart.
De inzichten uit de voorbeeldprojecten worden op dit moment getest in zes dsm-programma’s. Backhaus is betrokken bij een van de pilot-projecten in Letland. Het gaat om een groot renovatieproject waarbij in principe vijf gebouwen met circa dertig appartementen ingrijpend moeten worden aangepast en uitgerust met moderne energiezuinige technieken. De renovatie vindt plaats in overleg met de eigenaren en de bewoners.
De werkelijkheid is behoorlijk weerbarstig in dit Letse project, merkt Backhaus. Tijdens de informatieavonden waarbij de bewoners worden bijgepraat over de vernieuwingen in hun woning, bestaat er doorgaans veel scepsis. “Er zijn bijvoorbeeld veel misverstanden over kosten, terugverdientijd en technologie. En hardnekkige doemverhalen zijn vaak zo moeilijk uit de wereld te helpen”, verzucht Backhaus. “Zo deed er in Letland een gerucht de ronde dat er een goedkope nanoverf bestond die heel succesvol kon isoleren. Dat is natuurlijk onzin, maar voordat je dat broodje aap uit de wereld hebt geholpen…”
Verhuizen stimuleert ander energiegedrag
Hoe al deze literatuur- en praktijkkennis uiteindelijk zal helpen de Europese energieconsument zuiniger te maken, zal volgend jaar blijken. Dan worden de einduitkomsten van het Changing Behaviour-project gepresenteerd en is de toolkit gebruiksklaar. “Er zijn al een paar succesvolle ‘trucs’ die zeker zullen terugkeren in de toolkit”, verklapt Backhaus alvast. “Consumenten passen hun gedrag makkelijker aan als ze privé in een transitiefase zitten, zoals vlak na een verhuizing. Ook blijkt dat mensen vatbaarder zijn voor verandering als je ze als collectief aanspreekt. En ten slotte is een stevige competitie, mits die goed wordt opgezet, in veel gevallen ook heel effectief. Denk aan een wedstrijd tussen twee straten om de minste energie te gebruiken.”
Tekst: Jorinde Schrijver
