Ruim vier decennia geleden vond een eerste opening plaats, veertig jaar later opent hetzelfde gebouw opnieuw de deuren. En deze tweede opening zal even feestelijk zijn als de eerste. In 1972 verrees in het groene hart van de Turnhout een radicaal modern bouwvolume. Vier lokale architecten sloegen voor dit bouwproject de handen in elkaar. Frans Schoeters, Eugène Wauters en het atelier Vanhout & Schellekens ontwierpen de Warande als een exponent van de ‘Turnhoutse school’. Met haar besloten volumes in beton en donkere baksteen, werd de Warande een schoolvoorbeeld van deze robuuste bouwstijl, die het brutalisme een kempische inslag bezorgde. Het werd een vrij compact gebouw met een efficiënte no-nonsens organisatie. Via de centrale inkomzone stak de bezoeker snel door naar één van de sobere, introverte binnenruimtes: de schouwburg of de bibliotheek, de cafetaria, één van de vergader- en ontmoetingslokalen of de tentoonstellingsruimte.
De Warande kende een instantsucces. Het cultuur- en ontmoetingscentrum was goed bereikbaar en het gevarieerde cultuuraanbod sprak een breed publiek aan. Dat publiek kwam niet enkel uit Turnhout; al snel functioneerde het cultuurcentrum bovenlokaal. In de jaren na de opening groeide de behoefte aan een kwalitatieve concert- en danszaal met voldoende capaciteit om de hele streek te bedienen. Daarnaast evolueerden de podiumkunsten van klassiek repertoiretheater naar intiemere voorstellingen waarbij de makers meer aansluiting zochten met het publiek. De grote schouwburgzaal bleek hiervoor minder geschikt. Vanaf 1977 stond vast dat een uitbreiding noodzakelijk was om de werking op een goede manier te kunnen uitbouwen.
Pas toen de provincie Antwerpen in het project instapte en de beheer- en werkingsmiddelen op bovenstedelijk niveau tilde, werden die plannen concreet. In 1999 schreef de provincie Antwerpen een ontwerpwedstrijd voor de uitbreiding van de Warande met een nieuwe polyvalente vlakkevloerzaal als zwaartepunt. Het voorstel van Macken en Macken Architecten kaapte de hoofdprijs weg. Zij bedachten een transparant bouwvolume waarin repetitieruimtes, leslokalen, kantoren, foyer en circulatie-assen de zaal – die ‘de Kuub’ moest gaan heten – als een handschoen omvatten.
Uiteindelijk werd het 2005 vooraleer dat nieuwe gebouw de oorspronkelijke Warande flankeerde en in gebruik werd genomen. Het verschil tussen beide gebouwen kon nauwelijks groter zijn. Waar de aaneengeschakelde donkere steenmassa’s van het oude gebouw haar interieur verhult en beschermt, tonen of suggereren de gladde glazen gevels van het nieuwe gebouw voortdurend wat er binnen gebeurt. De verbinding tussen beide gebeurt ondergronds, op de plek waar kort daarna ook een nieuwe ondergrondse parking een uitgang kreeg. Zo, los naast elkaar, expliciteren de twee gebouwen hoe ideeën over cultuurspreiding door de jaren heen evolueerden.
Hoofdas
Intussen bleek ook het veertig jaar oude Warandegebouw aan optimalisering toe: het voldeed niet meer aan de eigentijdse normen van duurzaamheid en gebruik. Bovendien veroorzaakte de toevoeging van het nieuwe gebouw en de ondergrondse parkeergarage een versnippering die een logische ruimteschakeling binnen het nieuwe geheel in de weg stond. Zo spitste de hoofdtoegang in het oorspronkelijke Warandegebouw zich als vanouds toe op het snel bedienen van de omliggende ruimtes, terwijl de hoofdas – het traject dat Warande, het nieuwe gebouw en de parking bedient – juist loodrecht op deze inkomas was komen liggen. De schaalvergroting vereiste een andere omgang met de ruimte. Het herdenken van de ‘routing’, de manier waarop de circulatiestromen van, naar en binnen de verschillende entiteiten van het cultuurcentrum zich organiseren, werd de kapstok voor de ingrepen die de Warande moesten klaarstomen voor de eenentwintigste eeuw. Beel & Achtergael Architecten, het ontwerpbureau dat eerder zijn sporen verdiende met onder meer het nieuwe gerechtsgebouw in Gent en het centraal museum in Utrecht, kreeg de opdracht. Hun voorstel voor de Warande: logica en helderheid scheppen door een intelligente en kwalitatieve ruimtekoppeling. Omdat er zoveel gebeurt op verschillende plekken, is het idee van een snelle doorsteek achterhaald. In plaats daarvan bereikt de bezoeker zijn bestemming nu via een architecturale wandeling doorheen het gebouw. Eén structurerende verbindingsader verbindt alle ruimtes binnen het complex nu logisch met elkaar. Traphallen, vides en binnentuinen sluiten aan op die hoofdroute en trekken natuurlijk licht tot in de kern van het gebouw. Op die manier voldoet de renovatie niet louter aan de behoefte aan meer duurzaamheid en extra ruimte; de verrassende opeenvolging van ruimtes en zichten vormt ook het kader én de spiegel van de Warande 2.0, waar voortdurend, gelijktijdig en quasi overal de meest uiteenlopende dingen gebeuren.
Provinciaal gedeputeerde en voorzitter Peter Bellens: “In 2009 heeft de provincie Antwerpen er bewust voor gekozen om eigenaar te worden van de Warande om onder meer zo een regionaal cultuurbeleid zichtbaar te ondersteunen. Intussen hebben we 11,2 miljoen euro geïnvesteerd in het totale verbouwingsproject. Nu de stenen gelegd zijn kunnen we inhoudelijk gaan bouwen aan de regierol van de Warande voor de regio en de provincie.”
Was getekend, Atelier van Lieshout
Wie voortaan de centrale van de Warande binnenwandelt, kan moeilijk naast de zachtgroene, uiterst merkwaardige ‘blobs’ van Atelier Van Lieshout kijken. De kunststof maatwerkhutjes herbergen voortaan het onthaal, de ticketbalie en de nachtbewakingspost. Joep van Lieshout en zijn team hebben hun vaste thuishaven in Rotterdam, maar hun werk – zelfbouw, kleurrijk, soms grappig, soms shockerend – geniet wereldfaam. Altijd ergens tussen kunst, design en architectuur in, stelt het oeuvre van Atelier van Lieshout elk van deze disciplines maar vooral hun grenzen, in vraag. De nieuwe huisvesting voor de balie is daar een mooi voorbeeld van.
