Als de economie in het slop zit, is de industrie minder productief en daalt de uitstoot van CO2. Hoef je als overheid niks voor te doen. Je zou bijna blij zijn met de teruggang, want daardoor haalt Nederland op zijn sloffen zijn milieudoelstellingen. Leuk bedacht, maar het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving hebben het uitgezocht en deze duurzaamheidsvlieger gaat niet op. Aanvullende maatregelen van de overheid blijven noodzakelijk, want het lichtpuntje blijft beperkt tot een afname van de groei van de uitstoot van kooldioxide. Investeringen in energiebesparing en duurzame energie hebben namelijk ook last van de crisis.
Bij rampspoed en economische tegenslag treedt het beeld van de nuchtere Hollander op de voorgrond: Handen ineen, de schouders eronder en aan de slag. Dus waarom zou je niet de economie vlottrekken én de duurzaamheid flink bevorderen door in de bouw duurzame en energiebesparende projecten te stimuleren? In de Achterhoek, bijvoorbeeld, zijn ze ervan overtuigd dat ze als regio sterker uit de strijd komen als ze innoveren met duurzame, ‘groene’ economie.
Niet elk groen plan is een goed plan
In zijn werkkamer bij de ECN-unit Beleidsstudies zet Ton van Dril glimlachend uiteen dat deze initiatieven hem allerminst verbazen. “In algemene economische zin zie je overal en altijd hetzelfde gebeuren bij een crisis. De motor is stilgevallen en dan is er maar één krachtig orgaan in de samenleving dat de motor weer kan aanslingeren: de overheid. Dan wordt het druk in Den Haag: fabrikanten die hun hand ophouden voor overheidssteun, belangengroeperingen die luid verkondigen welke gebieden de overheid extra moet reanimeren. Duurzaamheid wordt nu vaak genoemd, maar beslist niet elk groen plan is een goed plan. Bovendien geldt dat investeren in duurzaamheid en innovatie structureel moet zijn, het is veel belangrijker dan een aardig alternatief bij economische tegenslag.”
Opmerkelijk aan deze crisis is dat-ie alle economieën ter wereld treft, meent Van Dril. Meer dan voorheen hebben we nu een ‘global economy’, die kom je het beste te boven door hem wereldwijd aan te pakken. Bos en Balkenende hebben dat ook verkondigd, dat siert ze, maar de werkelijkheid is altijd weerbarstig. Er treden bijna automatisch beschermende sociale mechanismen in werking waardoor je zorg in eerste instantie uitgaat naar eigen land en economie. Van Dril: “Voor je het weet ben je heel lokaal je economie aan het beschermen: Sarkozy die de Franse auto-industrie steun belooft.”
Plannen moeten generiek zijn
Als een overheid steun geeft, moet die steun niet in een sector van de economie terechtkomen. Van Dril zet even zijn pure economiepet op: “Je moet generiek steunen, geld pompen in de gehele economie waar iedereen in gelijke mate van profiteert. Denk aan btw-verlaging. Maar een politicus neemt een beslissing waarbij hij zoveel mogelijk mensen (kiezers) tevreden probeert te stellen. Dus als de samenleving in de ban van duurzaamheid is, zal hij de neiging hebben daaraan gehoor te geven.”
Van Dril loopt virtueel naar de kapstok en verruilt er zijn economiepet voor zijn ECN-Duurzaamheidspet. Hij vervolgt zijn betoog door te stellen dat de overheid een strategie moet vinden om beide belangen te dienen. Bijvoorbeeld het verlagen van de btw voor groene producten. Daarbij vertegenwoordigt de btw het generieke deel en de beperking van ‘groen’ komt voort uit de doelstelling om de economie te verduurzamen. “Maar dat betekent niet dat steun voor elk duurzaamheidsplan geschikt is om de recessie te bestrijden.”
Deze kwestie komt ook aan de orde in het rapport: Effecten van de kredietcrisis op klimaat- en energiebeleid. Dit rapport is opgesteld door het Centraal Planbureau en door het Planbureau voor de Leefomgeving. Van Dril wijst naar de passage die beschrijft waaraan de maatregelen die een overheid neemt tijdens een recessie, moet voldoen: Tijdelijk werken, Snel effect hebben, Doelgericht zijn. Vervolgens loopt hij een aantal kandidaat-projecten na: voldoet investeren in het afvangen en opslaan van CO2 aan de voorwaarden? Nee, want die technologie is er nog niet (geen snel effect). In onze enige autofabriek in Born elektrische auto’s assembleren? Misschien.”
Bij ECN hebben de onderzoekprogramma’s voor het merendeel een lange termijn karakter. De kans dat een ECN-technologie de economie in deze recessie weer op gang krijgt, is daardoor klein. Van Dril: “De beste actie is om duurzame projecten die al zijn ontwikkeld maar gepland zijn voor de toekomst, nu naar voren te halen. Maatregelen nemen om energie te besparen in de bestaande bouw is beslist heel geschikt. En Stichting Natuur en Milieu heeft dat goed aangevoeld met het plan voor het versneld bouwen van windparken in de Noordzee. Beide plannen voldoen aan alle drie de voorwaarden.”
