DEN HAAG - De overheid heeft op zeer zwakke gronden miljoenen teruggevraagd in de affaire rond de Schipholspoortunnel. Opdrachtgever de Nederlandse Spoorwegen en de bouwers van de tunnel betaalden afgelopen najaar 50 miljoen gulden aan Verkeer en Waterstaat.
Het ging om een schikking, met het doel een rechtszaak te voorkomen. Tijdens de verhoren van de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid werd gisteren echter duidelijk dat de overheid bepaald niet sterk stond.
Eind jaren tachtig sloten NS en de Kombinatie Schipholspoortunnel (KSS, samengesteld uit Strukton Beton en HBW, dochter van HBG) de overeenkomst die tot de verbreding van de tunnel heeft geleid. Jaren later bleek dat de aannemers gigantische winsten boekten op de bouw. Er werd ongeveer 95 miljoen gulden winst behaald, in plaats van de geschatte 37 miljoen.
Dat leidde tot woede in de Tweede Kamer en minister Tineke Netelenbos wilde hoe dan ook geld terug zien. Het ministerie was namelijk gedurende de jarenlange bouwfase de NS met vele miljoenen tegemoetgekomen toen het geld op was. Maar rampzaliger was dat er met valse facturen was gewerkt door de bouwcombinatie KSS. De overheid leek kaalgeplukt. De valse facturen, zo bleek gisteren nog eens helder, hadden echter niets te maken met de prijs die de overheid betaalde voor de bouw van de tunnel. Door middel van de facturen haalden de bedrijven in de combinatie, Strukton en HBW, de winsten van KSS naar zich toe. Dat is valsheid in geschrifte en dus strafbaar en ontzettend dom, maar het heeft weinig te maken met de winsten die KSS boekte. Het gebeurde pas nadat de winst al was geboekt.
Die winsten werden behaald doordat er efficiënter werd ingekocht en gewerkt dan opdrachtgever NS had ingeschat. 'Hartstikke mooi', redeneerde voormalig KSS-topman B. Nagtegaal gisteren tijdens zijn verhoor.
NS-man C. Kragten, die de prijsonderhandelingen over de 65 deelopdrachten gevoerd had, was er logischerwijs minder gelukkig mee. Hij bedacht zich dat hij het spelletje van onderhandelen niet zo goed gespeeld had. KSS hoefde zich voor de deelbestekken niet te bewijzen. Ze hadden de opdracht sowieso mits NS en KSS er in de prijsonderhandelingen uitkwamen. ,,Met de prijzen die we met KSS overeen kwamen, zat ik voortdurend onder de landelijke marktprijzen'', zei NS'er Kragten gisteren. Dat ging dus prima, dacht hij. ,,Totdat ik er in 1998 achter kwam dat de bouwers het veel goedkoper gedaan hadden en dus enorme winsten boekten. Daar was ik wel treurig over.'' Maar Kragten was wel fair: ,,Wij spraken een prijs af en vervolgens mag de aannemer proberen winst te gaan maken door bijvoorbeeld sneller te werken. Ja, op die enorme winst hebben ze gewoon recht.''
Dat zal als muziek in de oren geklonken hebben van de gisteren verhoorde bouwers als Nagtegaal. Allen zijn inmiddels weg bij KSS, maar stelden de een na de ander boos te zijn over de terugbetaling. ,,Het zal wel geweest zijn om de lieve vrede te bewaren'', mokte Nagtegaal, ,,de overheid is een belangrijke opdrachtgever die je maar liever te vriend houdt. Maar we hadden dat geld eerlijk verdiend en er hard voor gewerkt.''
De onduidelijkheid van het contract is de oorzaak van de verwarring. Ook ten tijde van de schikking was er geen duidelijkheid over. In de brief die minister Korthals (justitie) over de schikking naar de kamer stuurde, sprak hij zijn twijfel uit over de vraag of er überhaupt iets mis was met de omstreden winsten van de bouwers.
De advocaten Spigt en Pelinck van kantoor Spigthoff stelden vorig jaar al in het NRC Handelsblad dat de dreiging door de overheid met een rechtszaak, machtsmisbruik was om de aannemers geld uit de broek te kloppen. Gisteren vatte M. Pelinck samen: ,,Het probleem is dat de overheid een ondernemer geen winst gunt. Zelfs niet als die terecht is behaald.''
