De plannen van architect Hubert-Jan Henket voor de ondergrondse uitbreiding van de Arnhemse Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem, staan na jaren financieel wikken en wegen op het punt te worden verwezenlijkt. De omgeving, de toekomstige gebruikers en het ondergronds bouwen zelf stellen niet bepaald geringe eisen aan het gebouw.
Het glazen Rietveldgebouw staat in Arnhem aan het Onderlangs, tussen de Rijn en de voet van de stuwwal. Aanvankelijk was de hele kunstacademie in het gebouw ondergebracht. Maar sinds ook opleidingen als muziek, theater en dans deel uitmaken van de hogeschool, zoekt het bestuur naar huisvesting van alle faculteiten op één locatie. Inmiddels is alleen nog de theater- en dansopleiding elders in de stad gevestigd.
Al meer dan tien jaar wordt nagedacht over nieuwbouw bij de hogeschool. Verschillende varianten passeerden de revue. Ver uitgewerkt was het plan om de nieuwe theaterschool op palen in het winterbed van de Rijn te bouwen, maar Rijkswaterstaat keurde dat uiteindelijk af. Het grasveld naast het Rietveldgebouw bleef als laatste optie over. Het zicht op de stuwwal mocht echter in geen geval door nieuwbouw worden ontnomen. De locatie bevindt zich precies in het landschappelijke overgangsgebied tussen de Betuwe, de Rijn en de stuwwal. “Die relatie is landschappelijk heel belangrijk, daar moet je niet aankomen”, vindt Henket.
Ook het glazen gebouw van Rietveld bracht Henket tot de keuze om ondergronds te bouwen. De school ligt er na de restauratie van enkele jaren geleden, waar Henket ook voor tekende, weer als een prachtige transparante parel bij. “Dat gebouw moet je dienen”, is Henkets overtuiging. Boven de grond zullen straks alleen drie kleine huisjes van de nooduitgangen en het bovenste deel van de liftschacht uitsteken.
Ondanks de ondergrondse ligging van de nieuwbouw speelt de transparantie die Rietveld gebruikte bij zijn ontwerp in het plan van Henket eveneens een hoofdrol. “Architectuur mag niet overheersen”, stelt Henket. “De studenten moeten niks opgelegd krijgen, maar juist de ruimte hebben om zich te kunnen ontwikkelen. De architectuur moet daaraan ten dienste staan.”
Het binnenbrengen van daglicht is een grote uitdaging voor Henket. Het hele dak van het gebouw, ongeveer zo groot als een voetbalveld, bestaat dan ook uit glas. Een gigantisch atrium met bamboebomen vormt het hart van de nieuwe school. Studenten en medewerkers komen het nieuwe deel straks binnen via het Rietveldgebouw. Ze dalen af naar het laagste deel van het huidige gebouw, maar daar ontvouwt zich ineens van bovenaf een blik in het nieuwe atrium. “Je draait als het ware het leven om”, schetst Henket de beleving. Een looproute daalt geleidelijk als een as door het atrium af naar het andere einde van het gebouw, waar de theaterzaal een plek krijgt.
Repetitieruimtes, lokalen en spreekkamers krijgen deels in twee lagen, deels in drie bouwlagen een plek in de nieuwe school. De ruimtes grenzen aan het atrium en zijn met korte loopbruggen en trappen verbonden met de route die als centrale as door het atrium loopt. Boven deze looproute komen glasplaten vrij in de ruimte te hangen, die zo gedraaid kunnen worden dat er extra daglicht in de oefenzalen valt. Onder het glazen dak vormt de zonwering van uitrolbare banen wit doek voor filtering van het zonlicht.
Niet alleen daglicht is lastig bij een ondergronds gebouw. Zo vergden ook de vluchtroutes in het gebouw extra aandacht. Er is uitgebreid overleg geweest met de brandweer. “Mensen denken andersom, in noodsituaties wil je in een gebouw naar beneden”, geeft Henket het gevaar aan. Daarnaast maakt de ondergrondse ligging de verwarming en ventilatie van het gebouw er niet gemakkelijker op. “We willen gebruik maken van een natuurlijk ventilatiesysteem zoals bij het Centre Céramique in Maastricht”, legt Henket uit. “Maar het is lastig om warme lucht onderin het gebouw te krijgen.” Tenslotte moet ook worden voorkomen dat op het glazen dak gelopen wordt. Rondom het dak is daarom in het gazon een waterpartij in de plannen opgenomen.
De constructie van de betonnen bak waarin het gebouw vorm krijgt, moet een enorme druk kunnen verdragen. Zowel de Rijn als de naastgelegen stuwwal drukt zwaar op de constructie. Binnen in het gebouw zijn daarom stalen dwarsverbindingen in het ontwerp opgenomen. Twee van de drie licht gebogen verbindingen lopen aan het uiteinde over in een roestvrijstalen knoop met een vertakte muurbevestiging. “Laat maar zien hoe het werkt”, is Henkets idee achter deze dwars door het atrium lopende verstevigingen. “Zo transparant mogelijk.”
De realisatie van de nieuwe Theater- en Dansopleiding heeft lang op zich laten wachten vanwege de hoge kosten die ondergronds bouwen met zich meebrengt. De totale bouwkosten bedragen ruim 23 miljoen gulden. “Er is de gemeente ook veel aan gelegen om de hogeschool voor Arnhem te behouden”, verklaart de architect de aanhoudende strijd om het geld. Toen vorig jaar de provincie in navolging van de gemeente met een bedrag van 5 miljoen gulden over de brug kwam, raakten de plannen in een stroomversnelling. Binnenkort volgt de aanbesteding, eind 2003 moet de ondergrondse dans- en theaterwereld haar deuren openen.
- Bouw & Wonen Partners:
