Architectuur en beleid zijn nauw met elkaar verbonden aangezien architectuur het beleid concreet zichtbaar maakt. Politiek en architectuur zijn bovendien beide gericht op het verbeteren van de levensomstandigheden van mensen. Of het nu gaat om van verzorgingstehuizen een thuis te maken, van steden sociale warme plekken met groene ruimtes, van musea en theaters ontmoetingsplaatsen of om het verzoenen van infrastructuurwerken met het omliggende landschap, je kan niet om architectuur en ruimtelijke planning heen.
Het geïntegreerde project
Meer dan welke discipline ook is architectuur gebaat met een geïntegreerde aanpak die ernaar streeft een zo groot mogelijke synergie te realiseren tussen afzonderlijke beleidsdomeinen.
Het doel van geïntegreerd werken is de realisatie van efficiëntere en ‘rijkere’ projecten. In de complexe ruimtelijke en politieke werkelijkheid die Vlaanderen als regio is – hoge bevolkingsdichtheid, gespreide bebouwing, schaarse ruimte en een gefragmenteerde politieke besluitvorming – is de ontwikkeling van geïntegreerde projecten cruciaal. Innovatie, duurzaamheid en uitstraling zijn de ankerpunten van ieder mogelijk geïntegreerd project.
Bij scholenbouw komt het er bijvoorbeeld op aan het gebruik van grond en materiaal te beperken en waar mogelijk hergebruik te stimuleren. Hierbij spelen energiezuinigheid, flexibiliteit van het gebouw en inplanting een belangrijke rol. De architectuur van de school heeft een impact op de mobiliteit rond de school en vice versa.
De architectuur-reflex
Net omdat architectuur in zoveel aspecten van onze samenleving doorgedrongen is, pleiten de Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut in de eerste architectuurnota voor het ontwikkelen van een architectuur-reflex. De architectuur-reflex gaat uit van het idee dat iedere beslissing een ruimtelijke of architecturale beslissing inhoudt. Dit is zeker het geval in een dichtbevolkt en sterk verkaveld landsdeel als Vlaanderen waar publieke en private ruimte dikwijls met elkaar in conflict komen.
De architectuur-reflex moet een nieuwe attitude vormen die ervoor zorgt dat architectuur in de meest uiteenlopende maatschappelijke domeinen een evidentie wordt. Ze vestigt de aandacht op de culturele meerwaarde van architectuur en op haar vermogen letterlijk en figuurlijk mee te bouwen aan een identiteit waarin mensen zich kunnen herkennen. Dit doel kan bereikt worden door de realisatie van geïntegreerde architectuurprojecten waarbij over alle aspecten grondig nagedacht wordt.
Concrete acties en aanbevelingen
De architectuurnota legt niet enkel accenten die essentieel zijn voor ieder architectuurbeleid dat een toekomstgerichte visie nastreeft. Om de komende Vlaamse regering de nodige inspiratie te geven, worden er eveneens een aantal concrete acties en aanbevelingen gedaan. Innovatie, duurzaamheid, identiteit, zorg en leefkwaliteit zijn hierbij ankerpunten.
Landelijk architectuurproject
Zo stellen Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut voor om een landelijk wervend architectuurproject rond een centraal thema in het leven te roepen. Mogelijke thema’s hiervoor kunnen zijn:
- “Wonen voor iedereen en voor altijd”: zelfstandig wonen, betaalbaar wonen, wonen in een kangoeroewoning of sociale huisvesting zijn mogelijke subthema’s.
- “Operatie Scholenbouw”: waarbij het inhaalprogramma rond de school van de 21ste eeuw reeds succesvol werd ingezet en met minimaal dezelfde middelen dient te worden verdergezet op lange termijn.
- “Uitstraling”: een geïntegreerd cultuurproject kan een bijdrage leveren aan een grotere uitstraling en herkenbaarheid voor Vlaanderen als ruimtelijk geheel en zo een landmark creëren.
Met de installatie van de Vlaams Bouwmeester gaf de Vlaamse overheid in 1999 een concrete invulling aan haar ambitie een voorbeeldig bouwheer te zijn. Ondertussen is de realiteit veranderd en is de overheid steeds minder zelf bouwheer en steeds vaker partner in een Publiek-Private samenwerking. Deze verandering dwingt tot een herziening van de rol van de overheid als het gaat om voorbeeldig opdrachtgeverschap en het opnemen van haar voorbeeldfunctie op het vlak van architectuur.
Duidelijk commitment naar middelen en bevoegdheden
De Vlaams Bouwmeester en het Vlaams Architectuurinstituut streven ernaar om de architecturale kwaliteit in Vlaanderen te behouden en verder uit te breiden.
Om deze taak ten volle te kunnen uitvoeren, vragen de initiatiefnemers van de nota meer duidelijkheid omtrent middelen en bevoegdheden vanwege de Vlaamse regering. Zo is er nood aan een heldere omschrijving van de doelstellingen op het vlak van architectuur en aan budget om meer en duidelijker te communiceren over de complexe inhoud van het thema architectuur.
Op het vlak van bevoegdheden is het verder raadzaam de adviserende functie van de Vlaams Bouwmeester uit te breiden naar een beleidsfunctie met de aanstelling van kwaliteitsregisseurs. Enkel op die manier kan een sterk architectuurbeleid gevoerd worden, waarbij men werk kan maken van geïntegreerde architectuurprojecten.
Opleiding en onderwijs
In de architectuurnota wordt onder dit thema ondermeer aangehaald dat in Vlaanderen een gebrek is aan een postgraduaat architectuurschool of aan de nodige onderzoeksbeurzen. Dergelijke initiatieven zijn nochtans noodzakelijk om het architectuurdenken te stimuleren en mee te werken aan de internationalisering van dit denken en het uitbouwen van een architectuurcultuur.
