Van Berlaymont tot Berlaymonster

Het Berlaymont-gebouw moest het Witte Huis van Europa worden: het gebouw zou dienen als politiek brandpunt van de Europese Unie en even herkenbaar zijn als de presidentiële residentie in Washington. Intussen is het bestuurlijke hoofdkantoor symbool geworden voor hemeltergend en geldverslindend wanbeheer.

Het gebouw ging dertien jaar geleden dicht voor de verwijdering van asbest en vernieuwing van de metalen structuur. Inmiddels liggen de werkzaamheden vijf jaar achter op schema. Het gebouw wordt inmiddels het Berlaymonster genoemd, waarmee zowel wordt verwezen naar het verouderde modernistische ontwerp als naar de manier waarop de bouwput in een bodemloze geldput is veranderd.

In 1990 werd uitgegaan van 110 miljoen euro aan renovatiekosten. Dat bedrag is inmiddels opgelopen tot 670 miljoen euro. Een verontwaardigde Belgische senator voorspelt dat het totale prijskaartje meer dan een miljard euro zal bedragen, als de kosten voor het verhuizen van het hele ambtenarenapparaat worden meegerekend.

"Het is een enorme knoeiboel geworden", zegt senator Alain Destexhe, die het project noodgedwongen al jaren langer volgt dan hem lief is. Hoewel velen denken dat de Europese Unie blaam treft in het zaak, is het de Belgische federale regering die de grootste verantwoordelijkheid draagt omdat ze eigenaar is van het gebouw.

De Belgische regering betaalt nu al een boete aan de Europese Commissie voor elke maand dat het gebouw te laat wordt opgeleverd. Toen een zoveelste deadline op 30 juni verstreek, steeg die boete tot 440.000 euro per maand. Gedurende de renovatie zijn de drieduizend EU-ambtenaren in een reeks andere kantoorgebouwen in Brussel ondergebracht.

Patrick Kint van de Berlaymont-2000 groep, het consortium dat de renovatie uitvoert, is optimistisch dat het einde in zicht is. "We rekenen erop dat het werk eind deze maand af is", zei hij begin juli. Dat valt nog te bezien.

De façades aan de straatkant lijken zo goed als klaar. Er hangt een geur van natte verf, vlaggenstokken staan klaar om de vlaggen van de 25 lidstaten te dragen en er zijn verzorgde bloembedden met lavendel en geraniums. Aan de achterzijde ziet het er heel anders uit. Onkruid is er opgeschoten tussen scheuren in het voetpad en er is constant lawaai van drilboren en vorkheftrucks. Honderden arbeiders wandelen er tussen kabels en slangen, zakken cement en zand, betonmolens en stapels stellingenmateriaal.

"Uiteindelijk zal alles in orde komen, maar er is een hoop geld verspild en het imago van Europa is bezoedeld", zegt Europarlementslid Bart Staes.

Het Berlaymont-gebouw ontleent zijn naam aan de Augustijnerorde 'Dames du Berlaymont', wier klooster stond op de plaats waar het gebouw nu ligt. Het gebouw, dat zich in het hart van de Europese wijk van Brussel bevindt, werd in 1967 gebouwd en beheerste jarenlang de skyline van Brussel. Het viervleugelige ontwerp, rustend op slanke pilaren, werd indertijd als revolutionair beschouwd. Maar tegen het eind van de jaren '80 raakten de strakke lijnen van glas en staal uit de mode. Kort erna werd op heel de metalen structuur van het gebouw asbest ontdekt en begon de martelgang van de renovatie.

Nog voordat de verwijdering van het kankerverwekkende asbest kon beginnen, werd er eerst vier jaar besteed aan milieustudies en juridisch getouwtrek. Er kwamen problemen met aannemers die niet in staat bleken om hun werk uit te voeren. Toen het asbest eenmaal opgeruimd was, bleek dat de interne vormgeving van het gebouw anders was dan verwacht. "De complexiteit van het gebouw werd door iedereen onderschat", zegt Erik van Cleuvenbergen, secretaris-generaal van Berlaymont-2000.

Volgens Destexhe valt alles te wijten aan de onpraktische joint venture van staats- en privé-bedrijven die geen ervaring in vastgoedprojecten had. " Berlaymont-2000 werd uit het niets opgericht. Ze wisten op voorhand helemaal van niets, hadden geen enkele ervaring", aldus Destexhe. Inmiddels ziet het Europees hoofdkwartier er nieuw en gestroomlijnd uit. Het getinte glas uit de jaren '60 dat het gebouw van onder tot boven bedekte, is vervangen door grijze jaloezieën. Binnen is alles ultramodern, energiebesparend, milieuvriendelijk en uiterst functioneel, aldus van Cleuvenbergen.

De Belgische regering heeft een overeenkomst gesloten met de Europese Commissie, die het Berlaymont-gebouw zal kopen voor 553 miljoen euro, in afbetalingen die over 27 jaar worden gespreid vanaf het moment dat het gebouw in gebruik wordt genomen. De kostprijs voor de Belgische staat is pas bekend als alle afrekeningen zijn afgehandeld.