Een 'klokkenluider' die verkeerde verbanden legt tussen feiten, of verkeerde motieven heeft om die feiten in de publiciteit te brengen, boet aan overtuigingskracht in. Dat werd deze week duidelijk in de parlementaire enquête bouwnijverheid.
En weer waren het klokkenluiders die onrecht aan het licht brachten. Ad Bos, een zekere meneer Zinhagel en Rob van Gijzel, de laatste in de rol van parlementair klokkenluider. Duidelijk is dat zonder hun inbreng, zonder hun lef en vasthoudendheid de parlementaire enquête bouwnijverheid niet zou zijn geweest.
Enkele cijfers: een onderzoek in de Verenigde Staten toonde dit voorjaar aan dat 69 procent van de werknemers die 'aan de bel trekken' vanwege een misstand binnen hun bedrijf, op straat belandt. Eind 2001 gaf 67 procent van de Nederlandse gemeenten aan er niet uit zichzelf op gekomen te zijn om een regeling ter bescherming van klokkenluiders in te voeren. Inmiddels is er voor gekozen zo'n regeling dan maar aan de gemeenten op te leggen via de Ambtenarenwet. Over de bescherming van klokkenluiders binnen Nederlandse bedrijven is weinig bekend. Duidelijk is dat langzaam meer bedrijven zaken regelen voor klokkenluiders, meestal als onderdeel van een algeheel integriteitsbeleid. Philips riep haar werknemers deze zomer zelfs wereldwijd in het bedrijfsblad op om klokkenluider te worden.
Toch blijkt ook telkens weer dat de omgang met klokkenluiders erg moeilijk is. De belangrijkste in de bouwfraude-zaak, Ad Bos, heeft, ondanks zijn belangrijke rol, al aardig wat 'klappen' moeten ontvangen. Hij staat dankzij de waarheidsvinding in de enquête inmiddels bekend als een 'clubbezoeker'. Verder wordt ongelovig en zelfs lacherig gereageerd op zijn uitleg over hoe hij aan de schaduwboekhouding kwam: ,,die hing in twee vuilniszakken aan mijn voordeur, welke maand dat was weet ik niet meer.'' Tenslotte kwamen de 'tegenstanders van Bos', zijn vroegere baas Veerman van Koop Tjuchem en de baas daarboven Koop, later voor de parlementaire commissie dan Bos zelf. De klokkenluider heeft daardoor niet kunnen reageren op de beschuldigingen: dat Bos zijn vroegere werkgever met de schaduwboekhouding zou hebben geprobeerd te chanteren. Hetzelfde geldt voor de beschuldiging dat Bos zich in dienst van Koop Tjuchem op Sint Maarten financieel zou hebben misdragen.
Afgelopen week werd de casus Schipholspoortunnel behandeld. In 1998 verschenen in de media, dankzij klokkenluider Zinhagel, berichten over fraude door de bouwers van de tunnel. De overheid zou volgens de berichten voor miljoenen getild zijn.
Opvallend is dat Zinhagel zelf niet voor de commissie is verschenen. Wel kwamen de verantwoordelijken van de betrokken bedrijven en overheidsinstellingen aan de beurt. Ook de reputatie van meneer Zinhagel is daarmee niet beter geworden. Hij zou gehandeld hebben uit rancune, voortgekomen uit de pogingen van hogere functionarissen in zijn bedrijf Strukton Betonbouw om hem over te plaatsen. Ook bleek dat Zinhagel de zaak niet goed begrepen heeft. Hij koppelde bepaalde zaken rond de bouw van de tunnel (hoge winsten en valse facturen) die hem verbaasden. De enquêtecommissie heeft inmiddels helder gekregen dat de werkelijkheid veel minder erg was dan het beeld dat Zinhagel en de media schiepen, en dat vrolijk is overgenomen door de Tweede Kamer.
Rob van Gijzel mocht deze week ook zijn zegje doen voor de commissie. Van Gijzel was van het begin af aan betrokken bij de bouwfraude. Hij was door Ad Bos benaderd, die hem melding maakte van de schaduwboekhouding. Van Gijzel heeft zich ingezet om te zorgen dat de boekhouding van Bos overgenomen werd door het openbaar ministerie. Bovendien heeft hij gepoogd verschillende ministers van de ernst van de zaak te overtuigen. Van Gijzel raakte danig gefrustreerd toen het maar niet lukte om de zaak op de agenda te krijgen. Verschillende pogingen ten spijt, was het uiteindelijk het tv-programma Zembla dat de zaak moest openbaren.
Van Gijzel heeft het zich gepermitteerd om zelf te denken en zijn gedachten ook te uiten. Bovendien was het zijn intentie om de zaak in de openbaarheid te krijgen, volop in de schijnwerpers. Die combinatie is terug te vinden bij alle betrokken klokkenluiders. En ook bij Van Gijzel leidde die tot verkeerde verbindingen tussen mogelijke feiten en daarmee tot verkeerde conclusies. Van Gijzel draaide er in het verhoor niet omheen dat hij de Schipholzaak verkeerd beoordeeld heeft. En dat dat hem duidelijk is geworden door de verhoren in de afgelopen week.
Al met al is Van Gijzels, Zinhagels en Bos' reputatie op zijn minst licht aangetast. Daar komt bij dat de motieven van Van Gijzel duidelijk zijn, maar dat die van Bos en Zinhagel niet helder zijn gekregen in de openbare verhoren. Zijn het nu rancuneuze oud-werknemers of 'helden van de samenleving'. Wat hoort bij de beoordeling van klokkenluiders voor te gaan? Het wantrouwen vanwege speculaties die niet hard gemaakt kunnen worden of zelfs onwaar blijken, of toch de dank dat de klokkenluider het aandurfde naar buiten te treden?
Meest gelezen
- Bouw & Wonen Partners:
