Dertiende eeuws riool Bergen op Zoom opgeknapt

Het uit de dertiende eeuw stammende stadsriool De Grebbe in Bergen op Zoom krijgt een fikse opknapbeurt. Dat is hard nodig want het rijksmonument verkeert in slechte staat. In het ergste geval kunnen huizen en straten instorten.

Zo’n 5 meter onder het maaiveld is het donker en kil. Een bouwlamp verlicht twee metselaars die een muurtje voegen. Een andere werknemer hijst een kruiwagen naar boven in De Grebbe dat eens een veenkanaal was in Bergen op Zoom. In de loop der eeuwen is het kanaal overkluisd en lozen bijna alle bewoners hun vuile water en uitwerpselen in de donkere gangen.

De gemeente Bergen op Zoom besloot na een inspectie vorig jaar dat het vier meter brede en 780 meter lange riool toe was aan een opknapbeurt. Volgens B. Horstman van Waterpas Civiel Adviesbureau uit Rotterdam geen overbodige luxe: “Bij zacht kloppen vielen de stenen uit de muur. Het metselwerk was slecht. Vroeger gebruikten mensen kalk maar in zo’n agressief milieu lost dat op.”
Om een goede werkruimte te creëren sloot aannemer Koninklijke Van Drunen uit Zaltbommel vorig jaar 224 meter van het riool af met behulp van twee gemetselde schildmuren. Met de zogenaamde kousmethode plaatste de aannemer een tijdelijke opvangbuis voor het riool. Bij deze methode komt een op maat gemaakte in hars gedrenkte naaldvilt kous binnenstebuiten in de goot van het riool te liggen. Zo’n 150 kuub water rolt de kous af, en het warme water zorgt voor de uitharding van de hars in de kous. Zo ontstaat een harde buis waaraan de aannemer vervolgens de afvoerleidingen van de huizen heeft aangesloten.

Rib
Horstman loopt samen met bedrijfsleider B. Smaal en uitvoerder G. Nieboer van Van Drunen door het herstelde deel van De Grebbe. Ze bekijken gevoegde muren, herstelde en vernieuwde togen en troggewelven (bogen tussen twee liggende stalen balken gemetseld). Het gewelf, van zeer gevarieerde afmetingen, is op een bepaalde plek zo laag dat twee metselaars op hun knieën een rib onder een lage toog moeten aanbrengen. Het is de laatste van 21 aangebrachte ribben. “Uit berekeningen bleek deze toog slechter dan op het eerste gezicht leek. Dit was de beste oplossing”, zegt Horstman.
Iets verderop in de gang staan twee werknemers op een ladder. Het plafond injecteren zij met PPM. Hierdoor ontstaat een waterdichte film op het gewelf zodat er geen water door de stenen kan sijpelen. “Deze behandeling is noodzakelijk omdat de toog onder de tuin van het Markieshof van Bergen op Zoom ligt. Het oude plafond, dat inmiddels is hersteld, leek wel een spons”, zegt de uitvoerder. Ondanks de naar schatting ruim 40.000 oude en nieuwe aangebrachte stenen oogt De Grebbe oud. Stenen van verschillende kleuren en maten zitten schots en scheef, en hier en daar zijn oude doorgangetjes en nissen te bewonderen. “Bepaalde littekens laten we zitten. We herstellen alleen”, zegt bedrijfsleider Smaal. In eerste instantie wilde de gemeente verouderde togen herstellen met spuitbeton. Een dure oplossing en het zou geen recht doen aan het historische karakter van De Grebbe. Waterpas en Koninklijke Van Drunen kozen voor ambachtelijk metselwerk. Achteraf gezien een goed plan omdat De Grebbe sinds vorig jaar de status heeft van een rijksmonument.
Beneden in het riool valt het alles mee met de geur. “Ventilatiesystemen, zoals open putten en een afzuigingsysteem zorgen ervoor dat onze mannen geen last hebben van overmatige stank”, zegt Smaal. De gang is schoon en ratten zijn met het blote oog niet te zien. Dit laatste was bij de eerste inspecties wel anders. Horstman: “Met z’n vieren liepen we beneden en niemand durfde langs die grote jongens”. De betrokken werknemers zijn allemaal ingeënt om ziektes te voorkomen. Daarnaast staat er meetapparatuur dat rioolgassen en bacteriën meet.

Tevreden
Begin juli moet het werk in deze gang van De Grebbe zijn afgerond. Horstman zegt tevreden.“Ondanks tegenvallers liggen we op schema.”
Onvoorzien was onder andere het hoge water. “De twee gemetselde muren kunnen een grote stroom water niet tegenhouden. Bij een harde bui staat binnen een half uur één meter water in de gang”, zegt Horstman. In de afgelopen 40 weken moesten de werknemers acht keer vluchten. Na een dag schoonmaken konden zij weer aan het werk. Ook de opvangbuis kende problemen. Na een fikse regenbui zakte het water daarin sneller dan in de gang. Hierdoor sprong hij omhoog. “De buis is vastgelegd in een houten skelet en extra gaten zorgen ervoor dat het water sneller kan weglopen.”
Als alles volgens de prognose verloopt, kan na de zomer fase twee beginnen. In 2006 staat de oplevering gepland. Of het monumentale riool ooit open gaat voor publiek is de vraag. Horstman: “Ik maak het niet mee, maar wellicht wil of kan iemand er een toeristisch attractie van maken.”