Het gebrek aan gemotiveerde vakmensen van drie jaar geleden is nu omgeslagen in een markt waarin iedereen weer is voorzien en waar ondernemers weer mensen kunnen aannemen tegen ‘normale’ salarissen.
Het EIB publiceerde medio 2000 nog dat een derde van alle bouwbedrijven stagnatie van werken ondervond door een gebrek aan gemotiveerde vakmensen. Nu bijna drie jaar later, is de sfeer omgeslagen. Door de teruggelopen markt is iedereen blijkbaar weer voorzien. Ondernemers melden elkaar dat ze eindelijk metselaars tegen ‘normale’ salarissen kunnen aanstellen. Dat lijkt mooi, maar bij de eerstvolgende opleving van de markt laait het probleem volgens Jos lichtenberg onmiddellijk weer op. Structureel is er namelijk niets opgelost.
Het feit dat de gesprekken aan de directietafel nu over kostprijzen en aanbestedingen gaan en niet meer over personeel, zegt vooral veel over de korte termijn instelling van bouwbedrijven. Intussen neemt de instroom van nieuwe bouwvakkers verder af en komt er dus voor bouwondernemers een fors probleem aan.
Concurrentiepositie
Een voor de hand liggende oplossing is het verplaatsen van arbeid naar de voorfase. Met industrieel vervaardigde respectievelijk. prefab elementen hoeft immers minder arbeid op de bouwplaats te worden ingezet. Met grootschalige bouwdelen, zoals prefab kappen, kapellen, gevelelementen, prefab metselwerk, funderingen, etcetera kan ook sneller worden gebouwd. In dit artikel vraag ik aandacht voor een aankomende automatiseringsgolf waarbij bouwvakkers steeds meer kunnen worden vervangen. Met name het minder aantrekkelijke en ongezonde werk op de bouwplaats is een drijfveer voor dergelijke ontwikkelingen. Juist de bouwdisciplines, die aan de bovenkant hebben te leiden van een bovengemiddelde WAO uitstroom, zijn logischerwijs aan de onderkant ook minder populair bij de kiezende jeugd. Dat werkt dus dubbel door.
Het automatiseren gaat concluderend vooral over het vervangen van arbeid waarin toch al vrijwel niemand is geïnteresseerd. Het saaie bulkwerk wordt door de machine overgenomen, het vakwerk en de details worden het domein van de vakman, die daarmee de kwaliteit van zijn werk ziet verbeteren. Voor de aannemer die investeert in dergelijk machines neemt ook het geografische werkgebied toe. Er stappen ‘s ochtends minder bouwvakkers in de VW bus en dat vergroot de actieradius. Bovendien blijken gemechaniseerde vierkante meters werk van een betere en meer constante kwaliteit te zijn, terwijl de kostprijs per eenheid product afneemt. Dat leidt dus ook tot een gunstige concurrentiepositie en dat betekent meer werk.
Voorrecht
De behoefte aan automatisering zie je als het ware ontstaan, maar hoe zit het met het aanbod? Het ging weliswaar wat sluipend, maar er was al van alles in beweging. Uit het nog niet zo verre verleden zijn ondersteund door de baksteenindustrie bijvoorbeeld al aardige voorbeelden zoals de opkar, de schaartafel en het Hulo-pakket geïntroduceerd.
Maar het gaat veel verder. Als ontwikkelaar heb je op veel plaatsen het voorrecht in de keuken te mogen kijken. En die blik in de keuken leert dat er op diverse plaatsen stevig wordt ingespeeld op de productiviteit op de bouwplaats. De industrie ontwikkelt dus door. Soms gaat het daarbij over de ontwikkelingen van handgereedschappen, maar er komt ook een generatie behoorlijk spectaculaire ontwikkelingen op ons af. Twee voorbeelden. Een daarvan heeft betrekking op het zetten van vloertegels, de andere is gericht op de wegenbouw. Hilhorst Tegelwerken uit Heerlen, voor tegelzetterbegrippen een relatief groot bedrijf, dat al jaren last heeft van de problemen op de arbeidsmarkt. Naar aanleiding van een bezoek aan de Volvofabriek in Born, ontstond ook het idee voor een tegelrobot. In samenwerking met de industrie (Röben), Robotspecialist Kranendonk, TU/e en A+ werd met Europese subsidie, de robot ontwikkeld tot een prototype. De robot is momenteel in staat om zelfstandig vloertegels te zetten. Binnenkort wordt een aantal proefprojecten uitgevoerd. De bedoeling is overigens niet dat Hilhorst de technologie voor zichzelf houdt. Na het inventariseren en verhelpen van kinderziektes, wil hij de robot graag als product in de markt gezet zien. Een typisch voorbeeld van een anticyclische ontwikkeling. Juist als het in de markt wat slechter gaat moet je doorzette en dus dubbel profiteren van de groei die na de recessie met zekerheid zal volgen. Een tweede voorbeeld is een herbestratingsmachine voor het vervangen van stratenmakerarbeid. Op den Camp uit Weert heeft er een paar jaar aan gewerkt. Met steun van onder ander Syntens wordt nu de vertaalslag naar de markt gemaakt. Recent werd de ‘Eagle’, zoals de machine wordt genoemd, geïntroduceerd. Het gaat om een machine die in staat is om in situaties, waarbij de straatstenen hergebruikt worden, deze schoon te maken, te sorteren tot een legpatroon en vervolgens te herplaatsen. Het is geen robot en een operator is nodig, maar het zware werk wordt door de machine volledig uit handen genomen. Bovendien verloopt het werk aanzienlijk sneller, hetgeen de periodes van overlast sterk bekort. Het hergebruik van stenen is daarbij natuurlijk ook nog eens een uitermate duurzame gedachte.
Mechanisatiegolf
Het is slechts een greep. Bekend is dat in Japan allerlei ontwikkelingen gaande zijn, dat er metselmachines bestaan (overigens worden die juist in de industrie voor prefab metselwerk toegepast) en dat er inmiddels verschillende varianten van een glazenwasrobot bestaan. Het vormt een nieuwe mechanisatiegolf. Waar in de negentiende eeuw hulpwerktuigen als torenkranen ontstonden om überhaupt bepaald soort werken te kunnen maken zie je nu dat het er echt gaat om de mens te vervangen. Zoals gezegd, het gaat om werk waar moeilijk mensen voor te krijgen zijn. Daar is dus helemaal niets mis mee en om eerlijk te zijn ook al zouden aldus wel banen op de tocht komen te staan, dan is dat een slechte reden om niet te automatiseren. Je moet de vooruitgang niet remmen. Er is toch niets mis met een toekomstbeeld, waarbij robots het geld verdienen, waarmee de arbeidstijdverkorting kan worden gefinancierd. Ondernemers als Hilhorst en Op den Camp steken wel enorm hun nek uit waar veel branchegenoten met de armen over elkaar en een wat ongelovige blik in de ogen aan de kant staat te wachten. Vastberaden ondernemers hebben echter tegenvallers te verwerken, maar doorstaan die moeilijke momenten en komen uiteindelijk zegevierend boven. Het succes blijkt in dat geval natuurlijk toch weer vele vaders te hebben. Het zij zo. Voor wie geïnteresseerd is: de IAARC (International Association of Automation and Robotics in Construction) houdt van 21 tot en met 24 september in Eindhoven haar twintigste congres over automatisering en robotisering in de bouw (info: www.IAARC.org ). U kunt zich dus weer helemaal bij laten praten.
