Na bijna een jaar studeren presenteerde de enquêtecommissie gisteren haar rapport. Verbijsterd zijn de Kamerleden over de passieve houding van de top van het bedrijfsleven.
Vooral de raden van bestuur van de bouwbedrijven is dat zwaar aan te rekenen, oordeelt de commissie. Vos heeft geen goed woord over voor ‘captains of industry’ die zich niet wensten te bemoeien met ‘details’ als schaduwboekhoudingen.
De schaduwboekhouding van oud-directeur Bos van Koop Tjuchem bleek het topje van de ijsberg. De commissie concludeert dat maar liefst zeshonderd bouwbedrijven meededen aan kartelvorming. “Terugkijkend is de enquêtecommissie geschrokken van de ernst en omvang van de onregelmatigheden”, verklaarde Vos gisteren.
Want de commissie vindt dat stelselmatig sprake is van prijsopdrijving en dat de ‘pepernoten’ uit de schaduwboekhoudingen wel degelijk in geld zijn te verzilveren. De commissie is bijzonder hard in haar oordeel: het schaduwsysteem leidt primair tot marktverdeling en werkt sterk kostenopdrijvend. Het verweer van de bouw dat het zou gaan om rekenvergoedingen, verwijst Vos pertinent naar het rijk der fabelen.
Het zou de bouw sieren als ze nu het boetekleed aantrok en de rekening zouden vereffenen, vindt zij. Ook al is de commissie realistisch genoeg om te voorspellen dat de individuele bedrijven opgelegde boetes via de rechter zullen proberen te ontlopen.
Bewijs voor corruptie onder honderden ambtenaren is niet gevonden. De feiten beperken zich tot vier bewezen zaken en nog eens tien verdachte transacties. Dat neemt volgens de voorzitter niet weg dat de bouw moet ophouden met smeren en fêteren van ambtenaren.
Gefaald
Op basis van mislukte aanbestedingen concludeert de commissie dat 8,8 procent teveel is betaald. Op basis van de totale bouwomzet zou de schade voor de opdrachtgever, en indirect de belastingbetaler, 1 miljard euro per jaar bedragen.
Vos laat de boetes over aan de Nederlandse Mededingingsautoriteit. De commissie vindt echter dat de kartelpolitie tot nu toe jammerlijk heeft gefaald. Ook het Openbaar Ministerie wist al drie jaar van het bestaan van een schaduwboekhouding en kwam niet in actie.
Ook de politici komen er slecht vanaf in de rapportage. Jorritsma gaf het verkeerde voorbeeld door met Koop naar schaatswedstrijden te vliegen en Korthals informeerde de Tweede Kamer onjuist over de schikking rond de Schipholspoortunnel. Oud-minister Netelenbos valt te verwijten dat ze probeerde de kartelvorming te bagatelliseren.
De commissie overweegt de complete schaduwboekhouding openbaar te maken, zodat ook lagere overheden claims kunnen neerleggen bij de betrokken bouwbedrijven. Die beslissing valt pas na de behandeling van het rapport in de Tweede Kamer.
De beschuldigingen die oud-AVBB voorzitter Terlingen uitte en de ontkenning van Heijmans-topman Van der Hoven leiden vooralsnog niet tot aangifte van meineed. Na de Bijlmerenquête volgden drie aangiften door de voorzitter. Vos verklaarde gisteren onvoldoende bewijs te hebben voor pertinente leugens.
Het eindrapport heeft de titel ‘De bouw uit de schaduw’ meegekregen. Het heeft de commissie verbaasd dat de bouwcultuur zo gesloten is dat het ondergrondse systeem van prijsafspraken jarenlang onontdekt bleef. De schijnwerpers die de commissie op de sector richtten maakten daar definitief een einde aan.
In de toekomst zal de sector een systeem van ‘nieuwe zakelijkheid’ moeten hanteren. Daarbij sneuvelt voorgoed de rekenvergoeding en zullen alle enveloppen bij aanbestedingen opengaan. Bij geschillen zal niet langer de Raad van Arbitrage, maar de gewone rechter oordelen.
Meest gelezen
- Bouw & Wonen Partners:
