Anno 2003 speelt het leukste vermaak zich af op industrieterreinen en in oude fabrieken. Winkelen tussen vleessjouwende werklieden, kisten verse vis of havenwerkers is een fenomeen dat steeds grotere vormen aanneemt. Het is alweer tien jaar geleden dat Hotel New York in de haven van Rotterdam het voormalige kantoor van de Holland Amerika Lijn betrok. Toen een vreemd initiatief: in de wijde omgeving was verder geen vertier, maar wind, opstuivend zand en vervallen gebouwen. Nu geldt de Kop van Zuid met Hotel New York en Café Rotterdam als een van de hot spots van de stad.
De leukste winkels, restaurants en hotels vind je op bijzondere, niet voor de hand liggende locaties. Vervallen industriegebieden en fabriekspanden buiten het centrum zijn booming, vooral als het gaat om woonwinkelen. Niet alleen in Nederland. Ook in wereldsteden als Londen, New York en Parijs worden vieze industriële buurten omgetoverd tot hip en chique.
In het 19e-eeuwse Pakhuis Azië in Amsterdam is sinds 1996 Pakhuis Amsterdam gevestigd, een designcentrum met meubels, stoffen en verlichting. In diezelfde buurt aan de KNSM-Laan huizen meubel- en interieurwinkels in pakhuizen en loodsen. De oude Van Nelle Ontwerpfabriek in Rotterdam biedt onderdak aan een bedrijvencentrum en is tevens het decor voor talrijke kunst- en designevenementen. En het Arsenaal, de designmeubelwinkel van Jan des Bouvrie was vroeger een opslagruimte voor kruid, wapens en munitie.Het is een internationaal fenomeen. In San Francisco is de vroegere visserswerf het toneel van dure winkels en woningen. In Chicago staan de beste en populairste restaurants naast chocoladefabrieken en groenten- en visgroothandels in de marketdistrict. Betreed het oude Gare d'Orsay in Parijs en je ziet de prachtige kunst van Musée d'Orsay. In Londen zijn oude pakhuizen aan de zuidoever van de Thames (nabij de Tower of Londen) waar vroeger geïmporteerde kruiden werden opgeslagen, omgetoverd tot luxe woonhuizen, winkels en restaurants. Het Designmuseum (dat tijdens de aankomende meubelbeurs in Milaan samen met modeontwerper Paul Smith de expositie GREAT BRITS initieert in Smiths nieuwe Milanese showroom) huist in een oude branderij. In een gewezen energiegebouw, bij de Millenniumbrug aan de Thames vind je het museum Tate Modern. Bij het historische Victoria en Alfred Waterfront in Kaapstad winkel je tussen de vissers en werklui. De pier dateert uit 1860 en onderging in 1988 een grondige verbouwing.
Wat is toch de charme van oude fabrieksgebouwen? "Ze zijn beschikbaar en goedkoop", verklaart Aaron Betsky, directeur van het Nederlands Architectuur Instituut (NAI). "Vleesverwerking is een industrie die we als 'vies' beschouwen. We willen niet zien hoe het vlees wordt verwerkt en verplaatsen die centra naar randgebieden, waardoor de originele gebouwen vrijkomen."
Dat die plekken moeilijk bereikbaar en luguber zijn, vormt volgens Betsky geen probleem. "We houden al eeuwenlang van ruïnes en verlaten oorden. Vroeger waren dat natuurlijke omgevingen, nu door de mens geschapen ruimten. Daarbij is unheimlich toch lekker? We gaan immers voor onze lol ook naar griezelfilms. Bovendien kun je bewijzen dat je echt hip bent, omdat je dat leuke tentje in het midden van de woestijn weet te vinden." Je woonwinkel krijgt dus meteen iets exclusiefs.
Karakter
"Oude panden hebben karakter", zegt Gys van Elk, voorzitter van de Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (SIED). De Stichting heeft eind vorig jaar de Nationale Cultureel Erfgoed Prijs 2002 gewonnen. Van het gewonnen geld, een bedrag van 4.500 euro, gaat de stichting een museum voor Industrieel Erfgoed opzetten. Van Elk: "Een fabrieksgebouw uit 1921 is geprononceerder dan een vierkante doos uit de jaren '70. Nieuwe winkels, bedrijven die zich willen onderscheiden kiezen voor een gebouw met inhoud. Vooral de typische oude fabrieksdetails zijn aantrekkelijk. Die panden houden de stad levendig."Onlangs verruilde meubelfabrikant Vitra haar Amsterdamse filiaal voor het voormalige fabriekscomplex van de Koninklijke Nederlandse Springstoffen Fabriek (KNSF) in Ouderkerk aan de Amstel. André Jansen, directeur van Vitra Nederland: "Het was voor ons een uitgemaakte zaak dat wij een oud pand zouden betrekken. Vitra heeft het recyclen van materiaal hoog in het vaandel. Een bestaand gebouw past dus binnen onze filosofie en onze meubels passen in oude en nieuwe panden.
Vorig jaar hebben wij in New York een Vitra-shop in een voormalige visafslag geopend. In Praag zijn we gevestigd in een oude papierfabriek. De kruitfabriek, een ontwerp van architect J.F. Klinkhamer, was behoorlijk verwaarloosd. Een nostalgisch pand is mooi, maar ook 'erfelijk belast'. Je loopt tegen onvoorziene omstandigheden zoals lekkage op. Maar dat hoort bij de authenticiteit en charme van het pand. Wie van oude auto's houdt hoor je ook niet klagen wanneer de oldtimer sputtert als je met 100 km per uur over de weg rijdt."
Agnes Evers is initiatiefneemster van de nieuwe meubelwinkel Design Dock Rotterdam (DDR). Het is gevestigd op het bedrijventerrein van Rotterdam-West in een vroegere vleesverpakkingsfabriek van Van der Sloep, om de hoek van de beruchte Keileweg. Er worden nieuwe en tweedehands meubels aangeboden en lezingen, exposities en veilingen georganiseerd. Er zijn zoveel mogelijk oude details behouden. Zo staan designmeubelen gewoon in de oude koelcel ten toon. Evers: "De originele koelceldeuren, glimmende pijpen en stalen trappen zorgen voor een waanzinnige sfeer." De koelcellen van de fabriek zijn opgedeeld in afzonderlijke winkels. Geen enkele ruimte is identiek, ze verschillen in hoogte en grootte. Ruim 2500 m2 is inmiddels ingevuld met verschillende woonwinkeltjes en in de toekomst breidt het centrum uit naar 4500 m².
Eind vorig jaar betrok MC Meubelen een oude melkfabriek in Amstelhoek (Uithoorn). "We hebben het pand gerestyled om het industriële karakter te benadrukken en alle meubelstijlen goed tot hun recht komen", vertelt Kevin de Jong van MC Meubelen. "Onze trots zijn de ramen en bogen. Die dateren van 1926 en zijn destijds voor de melkfabriek aangekocht."
Industriële gebouwen wereldwijd
Slenteren langs oude fabrieksgebouwen, werklieden en sinistere steegjes heeft iets weg van een filmset. Niet zo verwonderlijk dat deze locaties ook daadwerkelijk als decorstuk fungeren. Zo werd de tv-serie Dok 12 deels gefilmd in de haven van Rotterdam en in havenloodsen in Amsterdam-Noord.
Actrice Glenn Close bewoonde in de film Fatal Attraction een loft in het fameuze Meatpackingdistrict in New York. Diezelfde wijk is een van de populaire winkelplekken in New York. De vleesverwerkingsfabrieken worden nog steeds als zodanig gebruikt. Wil je de boetieks van de Britse modeontwerpers Alexander McQueen en Stella McCartney bezoeken, of koffie- en theemokken Bij Bodum zien, kijk dan niet verwonderd op als er een vakman met een hele of halve koe op zijn schouder passeert.
Architect Rem Koolhaas heeft een masterplan ontwikkeld voor het voormalige mijnencomplex Zollverein in Essen, Duitsland. Naast ateliers en expositieruimtes is er een designmuseum Red Dot en een restaurant. In de toekomst wordt dat aangevuld met een designacademie en hotel.
