Het is licht, sterk, goedkoop, makkelijk te verwerken en 100 procent recylcebaar. Wat is er eigenlijk tegen het gebruik van karton als bouwmateriaal? De TU Delft onderzoekt de toepassingsmogelijkheden van karton in de bouw.
De rommel van bekistingen en wapeningstaal, de enorme hoeveelheden beton die de grond ingaan. Als architect, bouwkundige én TU-onderzoeker Taco van Iersel over een bouwplaats loopt, denkt hij vaak: is dit nou het bouwen van vandaag? “Karton zal de aanblik van de bouwplaats veranderen”, zegt hij. “Beton en andere bouwstoffen zullen nooit volledig verdwijnen, maar in veel gevallen is karton een goed alternatief. En met karton zal de bouwplaats schoner zijn en het bouwproces sneller verlopen.”
Zo ver is het nog lang niet, erkent Van Iersel. Zijn promotieonderzoek naar de toepassingsmogelijkheden van karton als bouwmateriaal is pas over een jaar of vijf klaar. “Wij willen aantonen dat karton ecologisch, technisch en economisch een goed alternatief is voor bestaand bouwmaterialen.”
TNO
Het onderzoeksproject ‘Bouwen met Karton’ is een gezamenlijk project van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft, het Kenniscentrum Papier en Karton, een aantal kartonproducenten, TNO Bouw en het architectenbureau VVKH uit Leiden. Het onderzoek wordt gesubsidieerd door het rijk. Doel van het onderzoek is het in kaart brengen van vrijwel alle aspecten die betrekking hebben op het gebruik van karton als bouwmateriaal.
Van Iersel, die na zijn afstuderen werkte bij het Kenniscentrum Papier en Karton in Arnhem, verwacht dat de uitkomsten van het onderzoek zullen leiden tot nieuwe inzichten, concepten en toepassingsmogelijkheden. “Het verre einddoel is een gebouw van bijvoorbeeld drie verdiepingen dat volledig uit karton is opgetrokken. Of dat er ooit van komt, is voor mij ook de vraag. Maar karton heeft duidelijk een eigen positie als een volwaardig en valide alternatief voor veel huidige materialen.”
NON-ITEM
Bij architecten, ontwikkelaars en aannemers is karton op dit moment echter een volstrekt non-item, geeft Van Iersel toe. “Als je met een aannemer praat over karton, begint-ie te lachen. Tot dat hij hoort dat het de helft goedkoper is dan de goedkoopste materialen die hij nu gebruikt. Dan is die interesse er opeens wel. Het is dus maar net vanuit welke hoek je het onder de aandacht brengt.” De kwaliteiten van karton worden zwaar onderschat, zegt Van Iersel. Dat heeft vooral te maken met de onbekendheid van het materiaal. “Mensen kennen vooral golfkarton, maar er zijn meer dan 2000 papier- en kartonsoorten. Vele daarvan zijn geschikt voor bouwkundig gebruik. Maar het kan ook goed zijn dat we nieuwe toepassingen nieuwe soorten moeten ontwikkelen.”
Karton is goedkoop, wordt gemaakt van afvalmateriaal (het bestaat voor 80 procent uit oud papier) en is als een van de weinige bouwmateriaal 100 procent recyclebaar. “Als een kartonnen gebouw moet worden afgebroken, gooi je de hele boel in de shredder. Daarna kun je hetzelfde materiaal opnieuw gebruiken.” Een milieuvriendelijker bouwstof dan karton is nauwelijks te bedenken, meent de onderzoeker.
CONSTRUCTIEVE EIGENSCHAPPEN
Maar die mooie eigenschappen maken karton nog niet geschikt voor toepassingen in grote constructies. “Karton is een bouwmateriaal waarvan de constructieve eigenschappen nog niet bekend zijn.” Het onderzoek van Van Iersel richt zich dan ook mede op de constructieve kwaliteiten van karton. “Er moeten specificaties worden ontwikkeld. Bovendien zal de bouwwereld karton pas echt gaan toepassen als de certificering rond is.”
De onderzoeker verwacht dat karton vooral geschikt zal zijn voor het optrekken van tijdelijke bouwsels. “De grote kracht van karton is dat het snel is op te bouwen en af te breken. Je kunt er dus makkelijk demontabel mee bouwen. Dat maakt het bij uitstek geschikt voor bouwwerken die niet voor de eeuwigheid worden neergezet. Ik denk aan semi-permanente gebouwen waarvan het de bedoeling is dat ze maximaal een jaar of tien meegaan. En zulke tijdelijke gebouwen zullen in de toekomst steeds meer worden gebouwd.”
TIJDELIJKHEID
De specifieke eigenschappen van karton zullen van invloed zijn op de architectuur van kartonnen gebouwen, denkt Van Iersel, die ook bij het architectenbureau VVKH in Leiden werkt. “De architectuur zal zich moeten bezighouden met de betekenis van tijdelijkheid. Een interessante ontwikkeling, want zoiets als een tijdelijke vorm bestaat niet. Waar deze ontwikkeling toe leidt, is onduidelijk. Maar ik verwacht dat het tijdelijke karakter vooral in de detaillering tot uitdrukking zal komen.” Zelf gaat Van Iersel zich de komende periode bezighouden met het ontwerpen van tijdelijke bouwsels. “We beginnen op kleinere schaal, met bijvoorbeeld evenementenbouw en tuinhuisjes. Er zijn voldoende aanwijzingen dat daar al een markt voor is. Of karton ook grootschalig toegepast zal worden, is minder een kwestie van technische aspecten dan van acceptatie.”
KARTON NOG WEINIG TOEGEPAST
Bouwen met karton staat nog in de kinderschoenen. Internationaal heeft vooral de Japanse architect Shigeru Ban van zich doen spreken met zijn kartonnen gebouwen. Zo ontwierp hij het immense kartonnen Japanse paviljoen op de laatste Wereldtentoonstelling in Hannover.
De Japanse architect is ook de man achter het tijdelijke kartonnen theater, dat komend jaar in de Amsterdamse wijk IJburg moet verrijzen. Het gebouw heeft een maximale hoogte van 9 meter en een gebruiksoppervlakte van 700 vierkante meter. Het koepeldak, met een diameter van 26 meter, is opgebouwd uit kartonnen kokers. Ter bescherming tegen weersinvloeden wordt het overtrokken met zeildoek.
Op meer bescheiden schaal kende Nederland eind vorig jaar de primeur van een kartonnen gebouw. In Duiven was ter gelegenheid van de opening van een installatie voor hergebruik van papierslib een kartonnen paviljoen van vijftien bij vier meter opgetrokken. Een initiatief waarmee het Kenniscentrum Papier en Karton de mogelijkheden van bouwen met karton onder de aandacht wilde brengen.
