Maandag 22 juli
Gistermiddag met Josette in Berlijn aangekomen voor het UIA-congres waar zo'n zesduizend architecten uit de hele wereld worden verwacht. Met aansluitend de General Assembly waarin de inhoudelijke lijnen voor de komende jaren worden uitgezet. We willen er voor ons buitenland-koppel, vice-voorzitter Luut Rienks [zie foto rechtsonder] en Rob Budding graag een van de Europese zetels in de UIA-Council verwerven. Woensdag presenteren we de internationale website van de BNA.
Ik was in januari voor het eerst in Berlijn toen we met Cilly Jansen van Architectuur Lokaal een bliksembezoek brachten aan het Duitse bouwministerie om het Nederlandse architectuurbeleid toe te lichten. Duitsland overweegt om architectonische kwaliteit eveneens centraler te gaan stimuleren en ons eerste contact krijgt daarom in oktober een uitgebreider vervolg. Ton van Zeeland van de Nederlandse ambassade maakte dat januaribezoek uiterst aangenaam door zijn eruditie, humor en gastvrijheid. Ook nu werden we zondagavond uitgenodigd voor een welkomstdiner in het appartement van Ambassaderaad Cultuur George Lawson en zijn echtgenote Trudy. Met naast Josette, Ton, Luut en ikzelf ook econome Helene Rekkers en oud-directeur van het Groninger Museum Reyn van der Lugt. Onder het genot van een uitgebreide rijsttafel passeerden vooral herinneringen de revue. Reyn was bijvoorbeeld jarenlang cultureel actief in New York en zijn verhaal over de eerste contacten met de toenmalige eigenaren over de mogelijke aanschaf van Mondriaans Victory Boogie Woogie klonk als een detectiveroman.
Op de maandag zelf leggen we samen met coordinator Betsy Visser de laatste hand aan onze stand op de beurs [zie foto linksonder] die in de aangrenzende hallen van het Berlijnse congrescentrum is ingericht. De BNA biedt daar tevens presentatieruimte voor promotie van het Berlage Institute dat daartoe twee zeer betrokken medewerksters afvaardigde.
Dinsdag
Een beetje rozig wakker geworden na het openingsfeest van gisterenavond. In het Palais am Funkturm speelde een klassiek salonorkest evergreens uit het Interbellum. Na aanvankelijke aarzeling toch tot in de late uurtjes met Josette over de enorme dansvloer gezwierd. Daar ook de eerste ontmoetingen met congresdeelnemers waaronder de Bulgaar die op mijn beleefde verzoek onze council-kandidaat te steunen direct repliceerde: 'Well, we support your candidate, but I want your wife...'
We logeren in het Westin Grand [zie foto midden boven], het hotel dat nog in 1987 voor de Oostduitse partijbonzen is gebouwd op de hoek van Unter den Linden en Friedrichstrasse. De geforceerde en daardoor kitscherig aandoende grandeur stoort wel, maar omdat alle belangrijke delegaties hier zitten blijkt de keuze nuttig. Ik heb nog snel contact met Victor Joseph over de Engelse vertaling van mijn praatje bij onze webpresentatie van morgen. Hij bedacht weer mooie combinaties als 'meeting of minds' en 'microphone and mouse'.
Vanmorgen de officiele start van het congres met als thema 'Resource Architecture'. Als sprekers onder meer de Griekse UIA-president Vassilis Sgoutas en onze gastheer Andreas Hempel. De kort maar prominent aanwezige Bundeskanzler Schroeder houdt zelfs een inhoudelijke speech, onder meer over de stad en het milieu; voor hem is het immers verkiezingstijd. Helaas gaat er ook nogal wat mis, zo komt de fameuze Amerikaanse architect Peter Eisenman niet opdagen en is de catering nog niet toegerust op het grote aantal bezoekers.
's-Middags met Josette op gebouwbezoek bij het prachtig vormgegeven GSW-kantoor van Sauerbruch Hutton [zie foto rechtsonder] en het Joods Museum van Daniel Libeskind [zie foto midden onder]. Onderweg treffen we een lieflijk woningbouwcomplex van onze 'eigen' Herman Hertzberger [zie foto linksonder] dat hij hier in de jaren tachtig al realiseerde. In november zetten we hem speciaal in het zonnetje via het erelidmaatschap van de BNA.
Het bezoek aan het magistrale museumgebouw van Libeskind maakt veel los. We zijn diep onder de indruk van de vooral fysieke ervaring en spreken over de gevoelens van dreiging in onze jeugd onder invloed van de oorlogservaringen van onze ouders.
Woensdag
's-Ochtends de voorbereidingen voor speeches en beamerprojectie afgerond. We hebben de afgelopen maanden met een kleine groep hard gewerkt aan de internetsite [www.h2olland.nl] met ongeveer 90 Nederlandse architectonische projecten die een bijzondere relatie aangaan met het in ons land zo overvloedig aanwezige water, zoals bijvoorbeeld de drijvende woningen in IJburg. Vroeg in de middag arriveert ook BNA-directeur Dirk van der Veer, zijn auto vol dozen waarin een keramisch cadeautje voor de UIA-gedelegeerden.
In onze stand hebben we vandaag ook eenmalig de beschikking over de grote werkmaquette van de nieuwe Nederlandse ambassade van Rem Koolhaas. Langzaam druppelen onze gasten binnen in het aangrenzende forum. De toespraken verlopen vlot en de opening gaat prima. Vervolgens surfen we nog kort door de website op het grote beamerscherm. De gedelegeerden en overige gasten genieten van de specifiek Nederlandse heerlijkheden zoals haring en oude jenever. Enkele uren later worden we door de organisatie vriendelijk doch dringend gemaand om het gebouw te verlaten en we verplaatsen ons naar restaurant Weyers voor een geanimeerd afsluitend diner.
Donderdag
Peter Eisenman [zie foto rechtsboven] is alsnog ingevlogen en houdt een ingekorte maar drukbezochte lezing over zijn ontwerp voor het Berlijnse Holocaustmonument [zie foto's links en midden boven]. Hij gaat uitgebreid in op de onmogelijkheid om de herinnering aan een gebeurtenis als deze nog architectonisch te kunnen representeren. De media hebben ons dat al ingepeperd via 'eye and mind' en op 11 september waren we er zelfs bij via de televisiebeelden. Het zit dus allemaal al in ons hoofd. Hij probeert dan ook via zijn architectuur - een ingenieus golvend landschap van honderden stenen zuilen met looproutes daartussen - slechts de fysieke ervaring toe te voegen, zodanig dat de bezoeker zich via 'body, eye and mind' verloren gaat voelen in de ruimte. Andere vormen van representatie zouden slechts tot kitsch leiden.
Zo beschreef hij trefzeker onze eigen ervaring in het gebouw van Libeskind. Ik wist niet dat architectonische ruimte een dusdanige fysieke impact kon hebben. De expositie zou er eigenlijk weg moeten want de ruimte zelf doet hier het werk. In de Holocaust Turm werd de druk op mijn maag zo groot dat ik naar buiten wilde en opzij kijkend zag ik de tranen bij Josette. Eenmaal buiten liep een ouder echtpaar volkomen verdwaasd ieder in een andere richting de tuin in, het was hen zichtbaar teveel geworden. En daar zit meteen de kritiek die we ook gisterenavond aan tafel hoorden, zoals: 'Een gebouw mag niet als wapen worden gebruikt' of: 'Het gaat vooral om die expositie en die is in dit gebouw onmogelijk te volgen'.
De avondsessies van het congres vinden plaats in de hallen van het voormalige Postbahnhof aan het spoor in Oost-Berlijn. De sloopklare gebouwen bieden een mooi tegenwicht aan het gelikte westelijke congrescomplex en verzorgen een ongedwongen sfeer voor de grote bijeenkomsten. In een hal staan vele prachtige maquettes van Berlijnse projecten, waaronder dat van Eisenman [zie foto's links en midden boven].
Vanavond sprak Shigeru Ban, de beroemde Japanner [zie foto linksonder] die zijn gebouwen vaker samenstelt uit kartonnen kokers, hout en papier. Vooral zijn intelligente tijdelijke woningen voor vluchtelingen maken indruk. Als hij naderhand stilletjes in een hoekje zijn dia's weer opruimt, raken we in gesprek. Hij vertelt over een cultureel project dat hij in Amsterdam ontwerpt en ik beloof hem mee te zoeken naar mogelijke financiers. Tot slot het traditionele prijzenfeest waar onder meer Foster [zie foto midden onder], Piano, Zenghelis en de Braziliaanse UIA-presidentskandidaat Lerner worden gelauwerd.
Vrijdag
De afsluitende dag van het congres met de eerste pogingen om conclusies te trekken. De volstrekt scheve verhouding tussen arm en rijk in de wereld blijft nog het meest hangen en komt goed tot uitdrukking in twee statements. Olufemi Majekodunmi uit Botswana houdt een indrukwekkende toespraak waarin hij de westerse collega's oproept om nu eens werkelijk oog te hebben voor de noden van Afrika, voor de traditie en het andere perspectief van waaruit zij werken: 'We were not looking for the source of the Nile, because we already knew it was there.'
En ook Sgoutas spreekt in de persconferentie [zie foto rechtsboven - Sgoutas zit links] over een noodzakelijk nieuw evenwicht: 'There is no sense in speaking about sustainability if other people cannot afford a roof over their heads.' We hebben de kennis, maar nu nog de politieke wil... Ken Yeang uit Singapore laat 's-avonds zien hoe een combinatie van kennis en ontwerpkwaliteit kan leiden tot gebouwen die energie aan de aarde teruggeven in plaats van ze eraan te onttrekken. Toch zet deze dag de toon voor de General Assembly; ook architectuur wordt steeds meer politiek.
Zaterdag en zondag
De kern van de UIA wordt gevormd door de werkgroepen die wereldwijd bezig zijn met alle aspecten van ons vak. Van 'Professional Architectural Practice' tot en met de hulp aan rampgebieden in 'Emercency Architects'. De dagen zijn gevuld met uitgebreide rapportages, statutenwijzigingen en de vaststelling van nieuwe programma's en budgetten. Ondertussen gaat het lobbyen voor de council-kandidaten en de gaststeden voor 2008 gewoon door via een uitgebreid circuit van gesponsorde lunches en recepties.
Josette en ik genieten van een verlaat diner à deux ter gelegenheid van ons 12-jarig samenzijn. Goede berichten van het thuisfront; Doede is klaar met zijn onderzoek voor dit trimester en gaat werken in de biologische boomgaard van zijn oom en tante en Annick geniet na een intensief stagejaar van een weekje in de zon met vriend Dave.
Maandag 29 juli
De ganse dag wordt in beslag genomen door het ingewikkelde getrapte stemsysteem. De aanwezigheid van zovele delegaties biedt me wel een uitnemende mogelijkheid om kennis te maken met de belangrijkste collega voorzitters. Tussendoor krijgen we van Kanselier Wim Henskens een enthousiaste rondleiding door de in aanbouw zijnde ambassade van Koolhaas aan de Spree [foto linksboven de uitgehangen vergaderzaal, midden en rechts de prachtige lange woningen in de 'muur']. Bij het vorderen van de dag blijkt dat de Franssprekende landen uit Afrika en Azie met steun van de Spaanstaligen de meeste Westeuropese voordrachten wegstemmen, ook nipt die van onze kandidaat. De Europese eenheid in architectenland maakt even pas op de plaats. De Engelsen en Amerikanen stemmen zelfs intern verdeeld. Jaime Lerner wordt tot nieuwe UIA-president verkozen en ruim na de geplande sluiting blijkt dat Turijn ons in 2008 ontvangt.
Terug in Nederland is ons nieuwe politieke spectrum eveneens voltooid. Als BNA hebben we vooral te maken met de portefeuilles van de ministers Kamp en Heinsbroek en de staatssecretarissen Van Geel en Van Leeuwen. We zullen hen uiteraard kritisch maar constructief volgen. Ook in deze afgelopen week heb ik weer ervaren dat de beeldende kracht van het ontwerp oneindig veel groter is dan dikke nota's en politieke voornemens. Laten we die ontwerpkracht dan ook blijvend inzetten voor een evenwichtiger en mooier Nederland.
Kees van der Hoeven
