Daglicht en ventilatie: de beste remedie tegen moderne kwalen

De moderne mens is nog altijd een ‘buitenwezen’, ook al vertoeven we bijna altijd binnen. Door frisse lucht en veel licht in onze woning binnen te laten, lopen we onbewust in de pas van onze genetische opmaak. Meer nog, moderne aandoeningen als astma, allergieën, vermoeidheid en depressie houden allemaal verband met een gebrek aan natuurlijke lucht en licht. Dat was dan ook het thema van het vierde VELUX Daylight Symposium dat plaats vond van 3 tot 5 mei 2011 in Lausanne. Gedurende die drie dagen wisselden 300 onderzoekers, architecten en andere professionals van gedachten over hoe natuurlijk licht invloed heeft op onze productiviteit, onze concentratie, onze gezondheid en onze dagelijkse ritmes. Hierbij de voornaamste conclusies.

Daglicht

Zolang we ons herinneren, leeft de mens volgens het ritme van dag en nacht. Met de uitvinding van kunstlicht zijn die grenzen vervaagd – en dat heeft wel degelijk een effect op onze gezondheid, veiligheid en productiviteit. We lichten de voornaamste elementen toe:

- De variaties in natuurlijk licht doorheen de loop van de dag en de seizoenen (meer bepaald de lichtkleuren) zijn essentieel voor ons welzijn en onze gezondheid. Geen enkele technologie voor kunstlicht – hoe gesofisticeerd ook – kan tippen aan de positieve effecten van natuurlijk daglicht.

- Een gebrek aan natuurlijk licht verstoort ons biologisch ritme en veroorzaakt een gebrek aan slaap (op zich dan weer de oorzaak van gewichtstoename), een verminderde weerstand en een verhoogde prikkelbaarheid, wat onze sociale relaties kan verstoren. De klassieke ‘winterdepressie’ is dan ook toe te schrijven aan een tekort aan zonlicht.

- Voor mensen die vaak moeten omgaan met uurverschillen of met wisselende werkschema’s kunnen de effecten nog schadelijker zijn. Zo heeft men een verhoging van het aantal gevallen van borstkanker vastgesteld bij vrouwen die ’s nachts werken. Blootstelling aan kunstlicht terwijl ons lichaam eigenlijk duisternis verwacht, is dus te vermijden: daglicht is gezond, maar moet worden aangevuld met de duisternis van de nacht.

- Een gecontroleerde blootstelling aan natuurlijk licht wordt ook gebruikt in de behandeling van huidaandoeningen en tumoren. Daglicht regelt namelijk ons zenuwstelsel en endocriene systeem, twee pilaren van het menselijk gestel. De resultaten van internationale onderzoeken die werden voorgesteld op het Daylight Symposium tonen aan dat er tal van nieuwe behandelingen mogelijk zijn op basis van natuurlijk licht: verbeteren van het visueel comfort bij bejaarden, behandelen van slaapproblemen bij adolescenten, herstellen van de slaapcyclus bij Alzheimerpatiënten.

- Meer nog, er zijn zelfs studies die aantonen dat natuurlijk licht het genezingsproces in ziekenhuizen versnelt en de perceptie van pijn verlaagt, waardoor de hoeveelheid medicijnen beperkt kan worden samen met het aantal overlijdens.

- De vitamine D die we via natuurlijk licht opnemen, zorgt onder andere voor sterkere tanden en botten en een beter immuunsysteem.

- Als natuurlijk licht in kantoren een positieve impact heeft op onze gezondheid, dan brengt dat ook economische voordelen met zich mee. Zo gaat het eerst en vooral om een kostenloze en hernieuwbare energiebron. Daarenboven verlaagt ze het stressniveau en verhoogt ze de productiviteit. Hierdoor wordt ook het absenteïsme verlaagd.

Deze wetenschap biedt zicht op directe toepassingen in de architectuur om gebouwen te bouwen die beter zijn afgestemd op onze nood aan natuurlijk licht op het werk, thuis, maar ook op school en in residenties voor bejaarden.

Ventilatie

In de Oudheid wist men het al: “Ventilatie is de eerste voorwaarde om de kwaliteit van de lucht in huis te verbeteren”, schreef Vitruvius in zijn ‘10 werken over de architectuur’. Bovendien heeft een paar honderd jaar huizen bouwen onze genetische code nog niet veranderd. Instinctief zijn we nog altijd buitenwezens. En dus zetten we graag de ramen en deuren open, omdat we onbewust de omgeving willen zien, horen, ruiken.

Waarom ventileren?

Ventilatie is in de eerste plaats: CO2 vervangen door zuurstof. Een te hoog gehalte aan CO2 in de lucht zorgt immers voor meer vochtigheid, waardoor microben, mijten en allergenen vrij spel krijgen. Met alle gevolgen van dien voor lijders aan astma, eczeem of rhinitis. Elke mens ademt zo’n 15 kg lucht per dag in, en produceert 20 liter CO2 per uur. Tel daarbij dat we in de EU 90% van onze tijd binnen doorbrengen, en het belang van goede ventilatie wordt snel duidelijk. Helaas heeft nog altijd zo’n 30% van alle woningen een ongezond binnenklimaat.

Een neus voor luchtkwaliteit

Onze neus is een fenomenaal orgaan om slechte lucht te detecteren, maar kan ons tegelijk ook misleiden. We denken bijvoorbeeld dat een ruimte ‘nieuw’ ruikt, maar waarschijnlijk zitten er te veel solventen of formaldehyde in de lucht. Ruikt het muf? Dan is een teveel aan CO2 of vocht wellicht de boosdoener. En ‘droge’ lucht is niet zozeer een teken van te weinig vocht, maar van vuil in de lucht.

Volgens het onderzoek van de Deense antropologe Bettina Hauge, in opdracht van VELUX, verluchten we meestal in zogenaamde ‘overgangsmomenten’: bij het thuiskomen van het werk of na een reis, of ’s morgens bij het opstaan. Die vaste handelingen tonen aan dat we graag controle hebben over de woning en dat we iets goeds voor onze huisgenoten willen doen. Typerend is dat mannen het raam sluiten en vrouwen het opendoen.

Ventileren kost haast niets

Een gemiddeld gezin produceert 10 tot 12 liter vocht per dag, door ademhaling en door het gebruik van sanitair. En dan hebben we het nog niet over schadelijke stoffen als formaldehyde, benzeen of glycolethyleen die vrijkomen bij het dagelijkse gebruik van allerlei producten. Meerdere keren per dag het huis of kantoor verluchten, is dus echt niet overdreven. Om de vorming van microben door vocht tegen te gaan, zou je zelfs elk uur de helft van de aanwezige lucht moeten kunnen vervangen door verse.

Toch hebben we de laatste 50 jaar steeds minder geventileerd, voornamelijk om energie te sparen. Maar de kost van efficiënt ventileren is verwaarloosbaar: zo’n 0,001 euro per m2, berekende VELUX (bij een buitentemperatuur van 10°C).