Ondanks de forse stijging van het totaal aantal nieuwe wooneenheden in 2018 bleef de toename van het aantal vergunde nieuwe huizen relatief beperkt. Het aantal vergunde flats steeg van circa 16.000 in 2011 tot meer dan 30.000 in 2018. Het aantal vergunde huizen is in deze periode stabiel gebleven en bleef schommelen rond 15.000 per jaar met een stijging tot bijna 17.000 in 2018. De opstoot aan toegekende vergunningen in 2018 had wel in belangrijke mate te maken met de piek van vergunningsaanvragen eind 2017 om te ontsnappen aan de strengere energie-eisen (S- en E-peil) vanaf begin 2018.
Evolutie van aantal toegekende vergunningen
Verschuiving van woningtypes
België is op het vlak van open bebouwing (viergevelwoning) helemaal geen Europees kampioen maar eerder een middenmoot.Op het vlak van appartementsbouw tellen maar 5 landen een kleiner aandeel en een 30-tal Europese landen een groter aandeel aan appartementsbouw. In vergelijking met andere landen was het belang van de appartementsbouw in Vlaanderen nog relatief beperkt. Dat is gebleken uit Europese cijfers van 2015.
België bestond in 2015 wel voor een relatief groot aandeel uit halfopen en gesloten bebouwing (driegevel- en rijwoningen): voor ongeveer 35% van het woningpatrimonium tegenover 52% in Ierland en 60% in het Verenigd Koninkrijk en in Nederland, een land dat toch vaak uitgeroepen wordt tot verdichtingskampioen. Het Europees gemiddelde voor de halfopen en gesloten bebouwing bedroeg toen slechts 24%.
Maar de gesloten en halfopen woningen zijn in Vlaanderen nu blijkbaar op de terugtocht. Vooral het aandeel van de gesloten woningen in het bestaande woningpatrimonium neemt sterk af: sedert 2001 met ongeveer 4%. Het beperkte aandeel van halfopen woningen daalt slechts licht. Als de tendens van de laatste jaren zich doorzet, worden de flats in Vlaanderen vanaf 2022 het meest voorkomende woningtype. De VCB voorspelt dat in 2024 de appartementen een aandeel van 30% krijgen tegenover 29% voor open, 21% voor gesloten en 19% voor halfopen woningen.
Maar het is wel opvallend dat in Nederland het aandeel van de appartementsbouw in de nieuwbouwvergunningen vanaf 2015 opnieuw afneemt. Het lijkt erop dat de appartementsbouw er haar limieten heeft bereikt.
Op basis van de bouwvergunningen die de laatste zes jaar (van 2013 tot 2018) werden toegekend, blijken de Vlaamse gemeenten die het grootste aandeel aan halfopen en gesloten nieuwe woningen goedkeuren (27% en meer) niet de 13 centrumsteden en evenmin de kustgemeenten te zijn. In die steden ligt het aandeel toegekende halfopen bebouwing steeds onder de 27%. Daar staat de appartementsbouw sterk. Vaker gaat het bij halfopen en gesloten nieuwe woningen om gemeenten in het buitengebied. Maar dan weer minder in de Kempen en het noorden van Limburg omdat daar de open bebouwing sterk staat.
Aandeel gesloten, halfopen en open bebouwing en flats: prognoses tegen 2024
Vraag naar flats, rij- en hoekwoningen
De groei van het aantal en het aandeel aan flatgebouwen beantwoordt aan een demografische vraag. Die wordt gekenmerkt door een stijging van het aantal eenpersoonshuishoudens en van de koppels zonder kinderen. Volgens de recentste bevolkingsprognose van het federale Planbureau zal het aantal eenpersoonsgezinnen tegen 3030 met bijna 150.000 (of 16%) en het aantal koppels zonder kinderen met iets meer dan 75.000 (of 10%) toenemen. Tegelijk zal het aantal gezinnen met kinderen met circa 45.000 (of 6%) afnemen.Vooral alleenstaanden hebben het financieel moeilijker om een eigen woning met een groter stuk grond te verwerven. Vandaar dat zij meer hun toevlucht nemen tot een flat of tot een rij- of hoekwoning dan tot een villa met een (grotere) tuin eromheen. In hun verkavelingen bieden de woningbouwers die op Batibouw een stand hebben, in belangrijke mate rij- en halfopen nieuwe huizen aan. Open bebouwing komt nog zelden op verkavelingen voor.
Dergelijke verkavelingen met rij- en halfopen bebouwing dragen mee bij tot de verdichting, zoals Nederland heeft bewezen. Voor de opvang van de bijkomende bevolkingsgroei vervult de appartementsbouw een cruciale rol. Maar om tot leefbare wijken te komen vormen gesloten en halfopen woningen een belangrijke aanvulling. Beide woontypes moeten kansen krijgen, zonder dat dit evenwel vanuit de overheid lineair kan worden opgelegd voor alle projecten. Locatie en marktvraag zullen telkens bepalen welk woningtype waar best past.
