Bijkomend ruimtebeslag in Vlaanderen neemt drastisch af

Het bijkomend ruimtebeslag in Vlaanderen is in de periode 2019-2022 afgenomen tot 3,8 ha/dag, terwijl het in de periode 2013-2019 nog om 5ha/dag ging. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van de Vlaamse overheid. Embuild Vlaanderen beklemtoont dat de doelstelling van de Vlaamse overheid tegen 2025 binnen handbereik ligt: 3ha/dag bijkomend ruimtebeslag. Hoewel Vlaanderen nood heeft aan steeds meer woningen, bedrijven- en dienstenterreinen, wegen- en fietsinfrastructuur, landbouwgebouwen en recreatie- en sportterreinen vertraagt het bijkomend ruimtebeslag aanzienlijk. Ruimtelijk rendement, hergebruik van sites en verdichting zitten dan ook in de lift.

“Na alle doemscenario’s van de voorbije jaren, bevestigen deze nieuwe cijfers dat de gewenste verdichting al geruime tijd aan de gang is. Die trend wordt niet zozeer gedreven door de tussenkomst van de overheid, maar wel door hoge grondprijzen, schaarse bouwgronden en hergebruik van terreinen bij nieuwe bouwprojecten”, zegt Marc Dillen van Embuild Vlaanderen.

Grafiek I, Ruimtebeslagsnelheid (ha/dag) en bijkomend ruimtebeslag (ha) per periode
Bron: ‘Ruimtebeslag, Evoluties 2013-2022’, Vlaams Planbureau voor Omgeving, 2023

Meer vergunde woningen, maar minder bijkomend ruimtebeslag

Uit een nieuwe rapport van de Vlaamse overheid* blijkt dat het aantal vergunningen voor woningen in de laatste vijf jaar is toegenomen van 185.000 (2013-2017) naar 220.000 (2018-2022). Aangezien het aantal woningen toeneemt, maar het bijkomend ruimtebeslag in dalende lijn gaat, is er volgens Embuild Vlaanderen duidelijk sprake van ruimtelijk rendement en verdichting. Want het merendeel van de vergunningen gaat over flats en meergezinswoningen. Bovendien is er vooral bijkomend ruimtebeslag door verstedelijking rondom grootstedelijke kernen zoals Antwerpen, Kortrijk en Mechelen.

Deze bevindingen stemmen overeen met het laatste ruimterapport van de Vlaamse overheid dat aangeeft dat appartementen voor 90% op bestaande sites worden gerealiseerd en bijgevolg geen open ruimte innemen. Eerdere gegevens gaven al aan dat elke gesloopte woning gemiddeld wordt vervangen door 2,2 wooneenheden. Hergebruik en verdichting vormen de hoofdtoon en zetten zich enkel door. Dat is nodig aangezien sinds 2013 er om en bij de 208.000 huishoudens zijn bijgekomen. Bovendien wordt de bijkomende woonbehoefte tegen 2050 geraamd op 400.000.

“Hoewel we vandaag enkel zicht hebben op driejaarlijkse gemiddelden van het bijkomend ruimtebeslag, geeft die trend aan dat de doelstelling van 3ha/dag tegen 2025 gehaald wordt Bovendien is vorig jaar de totale verharding in Vlaanderen afgenomen.** Dat betekent dat bijkomende bebouwing wordt gecompenseerd door ontharding elders. Vooral in onze steden en dorpskernen vragen bewoners immers meer groen en minder stenen”, aldus Marc Dillen.

Ruimtebeslag gaat bijlange niet alleen over woningen met tuinen

Eerst en vooral onderlijnt Embuild Vlaanderen dat bijkomend ruimtebeslag de noden in onze regio aangeeft. Naast woningen en tuinen, gaat het om economische activiteiten, recreatie en sport, en transport- en landbouwinfrastructuur. De ruimtebeslagsnelheid is sinds 2019, op recreatie- en sport na, voor al die rubrieken afgenomen. Daarnaast stelt het nieuwe rapport* dat 43% van het bijkomend ruimtebeslag sinds 2013 te vinden is in zachte bestemmingen. Dit biedt met andere woorden een antwoord op de vraag hoe de open ruimte wordt ingenomen. Daarbij gaat het om landbouwinfrastructuur, economische activiteiten, transportinfrastructuur zoals fietspaden en wonen. Volgens Embuild Vlaanderen gaat de rubriek wonen in zachte bestemmingen hoofdzakelijk om de herbestemming van voormalige hoeves. Globaal genomen gaat het hierbij dus niet om nieuwbouwwoningen. “Experts spreken geregeld over de verstedelijking van buitengebied. Volgens Embuild Vlaanderen dekt die term de lading niet”, duidt Marc Dillen.

Grafiek II, Evolutie van het ruimtebeslag volgens enkele landgebruikscategorieëntussen 2013 en 2022
Bron: ‘Ruimtebeslag, Evoluties 2013-2022’, Vlaams Planbureau voor Omgeving, 2023

De snelheid waarmee het ruimtebeslag toeneemt verschilt per regio. De grootste toename zien we in West-Vlaanderen en het Waasland. Hier stijgt het ruimtebeslag met meer dan 5% op 10 jaar. In het nieuwe rapport* wordt in dat kader expliciet de uitbreiding van bedrijven- en dienstenterreinen als oorzaak aangeduid. In Vlaams-Brabant en regio Antwerpen is de stijging beperkter. De grootste toename van het ruimtebeslag in absolute cijfers is in de provincie Limburg. Hier steeg het ruimtebeslag met meer dan 2.500ha in de afgelopen 10 jaar. Regio Gent en de Kempen kenden een absolute toename van meer dan 1.500ha.

Kaartje – Ruimtebeslagsnelheid per regio voor 2013-2022
Relatieve aangroei in ruimtebeslag (%) in de periode 2013-2022 per referentieregio
Bron: ‘Ruimtebeslag, Evoluties 2013-2022’, Vlaams Planbureau voor Omgeving, 2023

Europa werkt aan nieuwe invulling van ruimtebeslag

In een nieuwe ontwerprichtlijn van begin juli, schuift de Europese Commissie een verfijning naar voren van de definitie van ruimtebeslag. Tuinen, parken en recreatiegebieden maken er niet langer deel van uit. Voor Vlaanderen gaat om een grote verandering aangezien private tuinen alleen al ongeveer 9% van Vlaanderen innemen. Hoewel Europa tuinen, parken en recreatiegebieden niet langer als ruimtebeslag wil definiëren, is dit wel nog het geval in het nieuwe rapport* van de Vlaamse overheid. Dit heeft een grote impact op de uitkomst van de cijfers, aangezien zonder tuinen, parken en recreatiegebieden Vlaanderen geen 32,4% ruimtebeslag kent, maar veeleer 22%. Meer weten?

Lees ook:

• Binnenkort vermindert ruimtebeslag in Vlaanderen met 150.000 ha
• Met nieuwe definitie kan iedereen ruimtebeslag verminderen
• Vlaamse meerderheid wil woensdag bouwshift goedkeuren
• Architecten staan voor heel wat nieuwe uitdagingen